سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 15 صفحه 413

داریم که اکرام زید در روز شنبه چه حکمی دارد؟ نزاع در این واقع شده است که آیا نسبت به حکم اکرام روز شنبه باید به استصحاب رجوع کنیم و با استصحاب، عدم وجوب اکرام روز جمعه را برای روز شنبه هم ثابت کنیم؟ یا اینکه برای روز شنبه باید به «اکرام العلماء کل یوم» رجوع بکنیم؟ و اگر عام شامل اینجا شد و رجوع به عام جایز شد، دیگر مجالی برای استصحاب باقی نمی ماند.

پس در حقیقت طرح این بحث در باب استصحاب برای رسیدن به این معناست که آیا در روز شنبه حکم باید از طریق استصحاب مشخص شود، یعنی عموم نمی تواند دلالت داشته باشد، به عام نمی شود مراجعه کرد، برای اینکه اگر مراجعۀ به عام جایز شد، دیگر استصحاب در مقابل دلیل لفظی نمی تواند نقشی داشته باشد. در صورتی می شود به استصحاب مراجعه کرد که دست ما از عام کوتاه باشد و الا اگر بتوانیم به عام رجوع کنیم، با ملاحظۀ عام، دیگر لا مجال للاستصحاب.

مرحوم شیخ بزرگوار استاد الکل شیخ انصاری(اعلی الله مقامه الشریف) در کتاب رسائل در این مسأله، تفصیل قائل شده اند و دو صورت برای مسأله تصویر کرده اند: در یکی از این دو صورت، رجوع به عام را لازم شمرده اند و در یک صورت، رجوع به استصحاب را متعیّن دانسته اند.

تفصیل شیخ(ره) در رجوع به استصحاب در عام ازمانی و افرادی

تفصیل ایشان به این صورت است، می فرماید: این«کل یوم» که مولا و متکلم در «اکرم العلماء» اخذ کرده است، این یک عموم ازمانی است. همان طوری که در عموم افرادی، یک عام استغراقی و یک عام مجموعی داریم، (البته یک عام بدلی هم داریم که حالا محل ابتلای ما نیست، فعلا این دوتا عام محل ابتلای ماست.) در عموم افرادی در موارد دیگر، یعنی آنجاهایی که مولا می گوید: «اکرم کل عالم» به تخصیص و ما نحن فیه هم مربوط نیست، این«کل عالم» را که اینجا اخذ می کند، دو جور ممکن است اخذ بکند:

یک وقت به این نحو است که اکرام هر عالمی مستقلا خودش وجوب دارد، مستقلا خودش حکم دارد، مستقلا خودش موافقت و مخالفت دارد، به طوری که اگر مکلف از مجموعۀ علما که مثلا بیست نفر هستند، ده نفر را اکرام کرد و ده نفر را اکرام نکرد، در این نحوه از عموم، مسأله به این صورت است که ده مخالفت شده و ده موافقت شده است