سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 15 صفحه 416

نمی شد، این تکلیف عملی نشده بود، این امر مولا موافقت نشده بود.

پس زید یک فرد است. حالا که دلیل مخصّص آمد این فرد به نام زید را در روز جمعه خارج کرد، اگر ما روز شنبه شک کردیم در اینکه آیا اکرامش واجب است یا نه، دیگر به چه حسابی به عموم«اکرم کل عالم فی کل یوم» تمسک بکنیم؟ مگر ما در تخصیص زائد شک داریم؟ مگر ما در خروج یک فرد دیگر شک داریم؟ فرد دیگری نداریم. زید یک فرد است. این طور نیست که زید به لحاظ هر روز، یک فرد مستقلی باشد. زید، یک فرد است، این فرد هم به دلیل«لا تکرم زیدا یوم الجمعه» از عموم خارج شد، بساطش را جمع کرد، از«اکرم العلماء» بیرون آمد منتها به لحاظ اینکه کلمۀ«یوم الجمعه» در دلیل مخصّص ذکر شده، نمی دانیم آیا وجوب اکرام دارد یا نه، استصحاب می کنیم همان عدم وجوب اکرامی را که برای او در روز جمعه ثابت بود، و اینجا دیگر جای تمسک به عام نیست. تمسک به عام در شک در تخصیص زائد است. در شک در خروج فرد دیگر است و ما در خروج فرد دیگر شک نداریم که به عام تمسک کنیم.

لذا مرحوم شیخ انصاری می فرماید که اینجا چاره ای نیست جز اینکه به استصحاب تمسک بکنیم، کما اینکه در آن فرض اول، چاره ای نیست جز اینکه به دلیل عام رجوع بکنیم. این تفصیل مرحوم شیخ ریشۀ اصلی در این مسأله است.

تفصیل مرحوم آخوند(ره) در عام ازمانی و افرادی از نظر جریان استصحاب

مرحوم آخوند در کفایه با توجه به این تفصیل مرحوم شیخ می فرماید که مسأله را باید دقیق تر ملاحظه کنیم. این که مرحوم شیخ در رابطۀ با«کل یوم» تشقیق فرمودند که آیا این «کل یوم» به نحو عموم استغراقی اخذ شده است یا به نحو عام مجموعی؟ باید به دلیل مخصص مراجعه بکنیم. در دلیل مخصص هم، زمان اخذ شده است، می گوید: «لا تکرم زیدا یوم الجمعه». باید ببینیم این یوم الجمعه ای که در دلیل مخصص اخذ شده است، آیا این زمان به عنوان ظرفیت در دلیل مخصص مطرح است یا به عنوان قیدیت در دلیل مخصص مطرح است؟ اگر به عنوان ظرفیت مطرح باشد، دیگر اکرام زید در روز جمعه مغایر با اکرام زید در روز شنبه نیست، اما اگر به نحو قیدیت اخذ شده باشد، اگر زمان قید شد، اکرام زید در روز جمعه، غیر از اکرام زید در روز شنبه است. اکرام مقیّد به یوم الجمعه، مغایر با اکرام مقیّد به یوم السبت است.