سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 15 صفحه 422

مستقل و دارای حکم مستقل و اطاعت و مخالفت مستقل است. در دلیل خاص هم به نحو قیدیت اخذ شده که لازمۀ قیدیت هم(همان طوری که دیروز عرض کردم)، مغایرت است. اکرام زید مقیّد به یوم الجمعه، غیر از اکرام زید مقیّد به روز شنبه است. اکرام ها مغایرتی ندارند اما به واسطه تقیّد، بینشان مغایرت پیدا می شود.

اگر چنین معنایی در«اکرم العلماء کل یوم» پیدا شد، در مقابل هم«لا تکرم زیدا یوم الجمعه» داشتیم، اینجا نسبت به روز شنبه، اگر شک کردیم در اینکه اکرام، واجب است یا واجب نیست، بلا اشکال باید به عام رجوع بکنیم برای اینکه اکرام روز شنبه، یک موضوع مستقلی است، یک فرد مستقلی است برای«اکرم العلماء کل یوم». پس اکرام روز جمعه به عنوان یک فرد، خارج شد. اکرام روز شنبه، به عنوان فرد مستقل، مشکوک الخروج است، لذا هیچ چاره ای نیست جز اینکه به دلیل عام رجوع بشود.

البته این خصوصیت هم در اینجا هست ولو اینکه ذکر نفرموده اند که اگر فرضا به دلیل عام رجوع نکنیم، به استصحاب هم نمی توانیم رجوع بکنیم برای اینکه فرض این است که زمان، در دلیل خاص، به نحو قیدیت اخذ شده و اگر زمان، به نحو قیدیت اخذ شده باشد، این قابل استصحاب نیست برای اینکه آن که متیقن الوجوب است، اکرام مقید به یوم الجمعه است و اینکه برای شما مشکوک البقاء نیست. آن که برای شما مشکوک است، یک موضوع دیگری است و او اکرام در روز شنبه است. پس در این صورت، وظیفه مراجعه به دلیل عام است و اگر دلیل عام هم نبود، ما حق رجوع به استصحاب نداشتیم برای اینکه زمان در دلیل خاص، به نحو قیدیت اخذ شده است.

این دو صورتی که خواندیم در این جهت مشترک بودند که از نظر زمان، مسألۀ فردیّت و تقیید در دلیل عام و دلیل خاص مطرح بود. اما این دو صورتی که باقی مانده، آنجایی است که خاص و عام، در این جهت مختلف هستند.

اخذ زمان در دلیل عام به نحو عام استغراقی و در دلیل خاص به نحو ظرفیت

یک صورتش این است که زمان در دلیل عام به نحو عام استغراقی اخذ شده؛ یعنی هر روز، خودش موضوع مستقل و فرد مستقل است. در«اکرم العلماء کل یوم» به این صورت اخذ شده اما در دلیل خاص، به نحو ظرفیت اخذ شده، عنوانش عنوان ظرفیت است، نه عنوان قیدیت. اینجا برای اکرام زید در روز شنبه، چه کنیم؟ از طرفی دلیل عام،