سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 15 صفحه 426

زمانی هم همان بود که مجموع زمانها یک حکم دارد، یک مخالفت دارد، یک موافقت دارد، نه اینکه هر زمانی، یک حکم مستقلی داشته باشد.

از خصوصیات این عام مجموعی این است اگر مثلا جای دیگر مولا گفت: «اکرم العلماء» و«العلماء» را به نحو عام مجموعی در حکم خودش اخذ کرد، آنجا گفتیم:

معنایش این است که«اکرام مجموع العلماء» یک موضوع است، یک حکم دارد، یک موافقت دارد و آن این است که همه اکرام بشوند و یک مخالفت دارد و مخالفتش هم این طوری است که اگر یکی از این علما را مثلا اکرام نکرد، بنابر عدم اکرام او گذاشت به طوری که دیگر از محل قدرتش بیرون رفت، نسبت به بقیۀ علما، دیگر وجوب اکرام باقی نمی ماند، دیگر وجوب اکرام از بین می رود برای اینکه این موضوع را او در خارج محقق نکرد. اگر بگوییم: ما پنجاه نفر را اکرام می کنیم و پنجاه نفر را نمی کنیم، آن پنجاه نفری که می خواهد اکرام بکند«لا یضرّ و لا ینفع»، هیچ اثری بر آن بار نمی شود.

خروج عنوان دوام و استمرار از عام استغراقی و مجموعی

امام بزرگوار ضمن اینکه این عام استغراقی و عام مجموعی را در مسألۀ زمان تصویر می کنند، چنین می فرمایند: یک چیز سومی در کار است که نه عام استغراقی است و نه عام مجموعی است. هیچ یک از این دو عنوان بر آن انطباق ندارد، و آن عبارت از عنوان دوام و استمرار است. عنوان دوام و استمرار حکمی که مولا می کند. اگر گفت: «اکرم کل عالم دائما او مستمرا»، ایشان می فرمایند: این«دائما و مستمرا»، نه به نحو عام استغراقی است که هر جزئی از زمان، یک موضوع مستقل باشد و نه به نحو عام مجموعی است که اگر در یک زمان، مخالفت شد، دیگر بعدش بگوییم: فایده ندارد، دیگر بعدش بگوییم:

اثری ندارد، بعدش هم تکلیف به قوت خودش باقی است.

می گویند: اگر کسی به کسی گفت: «لا تهن زیدا»، زید را نباید اهانت بکنی، پیداست که مقصودش این نیست که یعنی نیم ساعت اهانت نکن؛ یعنی ابدا نباید اهانت بشود، مستمرا نباید اهانت بشود. حالا اگر آن طرف، یک روزی به این دستور، ترتیب اثر نداد و اهانت کرد، آیا فردای آن روز هم می تواند اهانت بکند؟ یا«لا تهن» به قوت خودش باقی است؟ اگر یک روز اهانت کرد، آیا این مثل عام مجموعی است که دیگر بگوییم: مسأله، به هم خورد، فردا دیگر اهانت بکنی یا نکنی، فرقی نمی کند؟ پیداست که فردا هم نباید