سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 15 صفحه 427

اهانت بکند.

شما بفرمایید: این دلیل بر این است که هر روز، یک حکم مستقلی دارد.

جواب این است که آیا«لاتهن زیدا» یک میلیون حکم است یا«لاتهن زیدا» یک حکم است؟ ما که نمی توانیم بگوییم: «لاتهن زیدا» احکام متعدده است! عقلا«لاتهن زیدا» را حکم واحد می دانند. در عین اینکه حکم واحد است و در عین اینکه مراد، دوام و استمرار است، این طور نیست که اگر یک روزی مخالفت شد، دیگر بعدش هیچ گونه موافقتی لازم نداشته باشد. امروز اگر اهانت کرد و مخالفت کرد، فردا باز«لاتهن زیدا» به قوّت خودش باقی است، با اینکه یک حکم هم بیشتر نیست.

پس این یک عنوان سومی است که نه عام استغراقی است که ما بگوییم: «کل آن و زمان له حکم مستقل» و نه یک حکم است و نه این طور است که بگوییم: تا مخالفت شد، دیگر فایده ای ندارد مثل«اکرم العلماء» به صورت عام مجموعی که از نظر زمان، مثل روزۀ در روز ماه رمضان باشد که اگر انسان یک آن یک لیوان آب خورد، همه چیز به هم می خورد. آیا در«لاتهن زیدا»، مسأله به این سبک است؟

پس از یک طرف، نمی توانیم مسألۀ تعدّد حکم و تعدد موضوع را در اینجا مطرح کنیم که لازمۀ عام استغراقی است و نمی توانیم مسألۀ ارتباط را به آن نحوی که در عام مجموعی است، مطرح کنیم که تا مخالفت شد، دیگر فایده ای نداشته باشد. اگر صد نفر عالم در عام مجموعی باشند، اگر یک نفرشان را هم اکرام نکند، اکرام نود و نه نفر دیگر، هم«لا یؤثر شیئا». لذا یک عنوان سومی اینجا پیدا می شود که از آن تعبیر به دوام و استمرار می کنیم که هم بعضی از خصوصیات عام استغراقی در آن هست و هم بعضی از خصوصیات عام مجموعی در آن هست. این یک نکته ای است که ایشان بیان می فرمایند.

امکان استفاده عموم زمانی از طریق اطلاق دلیل

نکتۀ دوم این که مسألۀ زمان را که ما همیشه به صورت عموم مطرح کردیم، این عموم اینجا خصوصیتی ندارد. زمان گاهی از طریق الفاظ عموم استفاده می شود مثل«اکرم العلماء کل یوم»، گاهی هم از راه اطلاق، شما استمرار زمانی را از راه مقدمات حکمت استفاده می کنید. مثل آیۀ شریفۀ«أَوْفُوا بِالْعُقُودِ» که از نظر لفظ، دنبالش«فی کل زمان» نیست لکن مقدمات حکمتی که در«أَوْفُوا بِالْعُقُودِ» جریان پیدا می کند، یک اطلاق زمانی