سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 15 صفحه 428

برای«أَوْفُوا بِالْعُقُودِ» پیش می آورد. لذا محققین در رابطۀ با این آیه، می فرمایند: این آیه هم دارای عموم افرادی است و هم دارای اطلاق ازمانی است.

پس این هم یک نکته است که شما خیال نکنید که مسألۀ زمان که ما اینجا بحث می کنیم، فقط اختصاص به آنجایی دارد که زمان، به نحو عموم در دلیل عام مطرح باشد، بلکه گاهی زمان در دلیل عام از راه اطلاق ازمانی استفاده می شود که اطلاق هم به همان مقدمات حکمت ثابت می شود.

تقدّم و تأخّر بین عموم ازمانی و عموم افرادی از نظر امام(ره)

نکتۀ دیگر این است که آیا حتی در«اکرم العلماء کل یوم» این مسألۀ عموم افرادی با مسألۀ عموم ازمانی، در یک صف واقع شده اند؛ یعنی بینشان تقدّم و تأخری وجود ندارد، بینشان اصالت و تفرّعی وجود ندارد، هر دو در یک صف هستند؟ یا اینکه وقتی که انسان ملاحظه می کند، می بیند اصالت، برای عموم افرادی است و عموم ازمانی، دنبال عموم افرادی است، متفرع بر عموم افرادی است.

اگر بخواهیم این مسأله را در قالب یک لفظ دربیاوریم، اگر بخواهیم این«اکرم العلماء کل یوم» را به دو جمله دربیاوریم که مثل صغرا و کبرا بشود، به این صورت است:

می گوییم: «یجب اکرام کل عالم»، این یک مفاد از این«اکرم العلماء» است. بعد که می خواهیم به زمان بپردازیم، زمان را در چه قالبی بیرون می آوریم؟ «و وجوب الاکرام ثابت فی کل زمان». اول به عنوان اصل، «یجب اکرام کل عالم» است، بعد دنبالش می گوییم: «و وجوب اکرام کل عالم ثابت فی کل زمان». همان نسبتی که بین موضوع و حکم، در هر قضیۀ حملیه تحقق دارد یا موضوع و حکم دربارۀ احکام خودمان که موضوع، تقدّم بر حکم دارد، اینجا هم مسأله به همین صورت است و این طوری که ما تعبیر می کنیم، این نه یک تعبیر خلاف ظاهری باشد، این معنای این عبارت است. در «اکرم کل عالم فی کل یوم» آیا این«فی کل یوم» در ردیف«کل عالم» است یا اینکه دنبالۀ قصه است؟ «اکرم کل عالم»؛ یعنی«یجب اکرام کل عالم فی کل یوم»، معنایش این است:

«وجوب اکرام کل عالم ثابت فی کل یوم»، جنبۀ موضوعیت پیدا می کند، تقدم پیدا می کند، اصالت پیدا می کند.

پس بیان ایشان در این رابطه، به این برگشت کرد که شما خیال نکنید که عموم افرادی