سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 15 صفحه 434

عام مجموعی باشد و به تعبیر ایشان که یک قسم سومی هم تصور فرمودند که عبارت از استمرار بود و فرمودند: این استمرار گاهی از راه دلالت لفظ تحقق پیدا می کند، مثل اینکه مولا به جای«کل یوم» بگوید: «اکرم العلماء مستمرا» یا از راه اطلاق و مقدمات حکمت این معنا ثابت بشود. همان طوری که در آیۀ شریفۀ«أَوْفُوا بِالْعُقُودِ» این معنا مطرح است برای اینکه در آیۀ شریفۀ«أَوْفُوا بِالْعُقُودِ» ، از نظر لفظ و دلالت لفظی، هیچ تعرضی نسبت به مسألۀ زمان نشده است. استمرار، مفاد لفظ«أَوْفُوا بِالْعُقُودِ» نیست لکن از راه اطلاق و مقدمات حکمت، استفاده شده که معنای«أَوْفُوا بِالْعُقُودِ» در آیۀ شریفه؛ یعنی«اوفوا بالعقود مستمرا، اوفوا بالعقود دائما» مثل اینکه کانّ لفظی در اینجا مطرح است.

ایشان می فرماید: در تمام این موارد، نسبت به زمان بعد از زمان دلیل مخصص، وظیفۀ ما رجوع به عموم زمانی است، رجوع به استمراری است که دلیل بر آن دلالت می کند، رجوع به اطلاقی است که دلالت بر استمرار می کند و هیچ مجالی برای استصحاب حکم خاص و یا رجوع به ادلّه و اصول دیگر درکار نیست. به چه دلیل؟

دلیل رجوع به عموم ازمانی در صورت استقلال زمان

ایشان می فرمایند: اما آنجایی که عموم ازمانی، به نحوی باشد که برای هر زمانی، یک موضوعیّت و فردیّت خاص قائل شده باشد، در«کل یوم» بر هر یومی به عنوان موضوع مستقل، حکمی بار شده باشد، آنجا که مسأله روشن است. در کلام مرحوم شیخ و آخوند هم این معنا مطرح بود که اگر برای هر یوم، یک فردیت و یک موضوعیت خاص قائل باشد، روز جمعه، زید اخراج شد اما روز شنبه، خودش یک موضوع مستقلی است و یک فرد مستقلی است برای«کل یوم» و ما شک می کنیم در خروج و عدم خروج آن و مقتضای اصاله العموم در عموم ازمانی و اصاله عدم التخصیص، این است که روز یکشنبه زید را واجب الاکرام بدانیم و او را از حکم اکرامش در روز جمعه جدا بکنیم. این قسمتش تقریبا مسلّم است و همه قبول دارند و جای تردید نیست.

«انّما الاشکال» در آن فروض دیگر است که زمان یعنی«کل یوم» فردیت خاص نداشته باشد، موضوعیت خاص نداشته باشد، حالا یا به نحو عام مجموعی که توهم عام مجموعی را در مثل«أَوْفُوا بِالْعُقُودِ» و مانند اینها کسی نکرده و مطرح نیست. آن چه که بیشتر مطرح است، همین قسم سوم از آن اقسامی بود که در کلام امام ذکر شده بود یعنی