سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 15 صفحه 443

ملاحظه نکند، این از وحدت بیرون نمی آید. این وجود واحد مستمری است. این وجود واحدی است که جزء فجزء دنبال هم است. اما اگر مولا گفت: «کلّ یوم» این معنایش این است که هر روزی را به عنوان یک موجود مستقل و به عنوان یک قطعۀ مستقله حساب کرده است و به علّت تقطیع و ملاحظۀ هر قطعه ای، برای آن قطعه، حساب مستقل باز شده است. می گوییم: «کل یوم»، معنایش این است که هر روزی، حساب مستقلی دارد و هر قطعه ای به نام روز، مسألۀ مستقلی خواهد بود.

اما آنجا که مولا این کار را نکرد که برای هر قطعه ای حساب مستقل بیاورد، برای هر جزئی، حساب مستقلی باز کند، بلکه ما این استمرار زمانی را از راه یک اطلاقی به دست آوردیم، مولا که تکلم به اطلاق نکرده است، مولا آن را ملاحظه نکرده است. اگر می گفت: «اوفوا بالعقود فی کل زمان»، ما می فهمیدیم که برای هر زمان، حساب باز شده است. اگر می گفت: «اوفوا بالعقود حتی مثلا مستمرا»، باز این معنا را می فهمیدیم. اما مولا فرمود: «أَوْفُوا بِالْعُقُودِ» ما در حقیقت اینجا با وصله و پینه، یک استمرار زمانی را به دست آوردیم، بدون اینکه مولا تعرّضی در این رابطه داشته باشد. اگر مسأله به این صورت مطرح شد، بیان ایشان این است: وقتی که خیار غبن از این استمرار زمانی بیرون آمد، دیگر حکم، منقطع شد، دیگر کأّن برای استمرار موضوعی تحقق ندارد، دیگر جا برای استمرار وجود ندارد، اینجا دیگر نمی شود به اطلاق ازمانی«أَوْفُوا بِالْعُقُودِ» تمسک بکنیم.

پس در عین اینکه ایشان در سایر مطلقات غیر زمان که از راه مقدمات حکمت ثابت می شود، این مسأله را قبول دارند، اما روی خصوصیتی که برای زمان وجود دارد می فرماید: اطلاق ازمانی ناشی از مقدمات حکمت در این چنین فرضی قابل تمسک نیست. یعنی در حقیقت شک در تقیید زائد نیست که شما بخواهید به اطلاق زمانی تمسک کنید. این استمرار از این آیه به مقدمات حکمت استفاده می شد و این استمرار در مورد خیار غبن برید، منقطع شد، تمام شد، دیگر شما به چه چیزی می خواهید تمسک بکنید؟ مرجع شما چه خواهد بود؟ لذا ایشان در این فرض بالخصوص این اشکال را فرموده اند و جلوی تمسّک به اطلاق زمانی را گرفته اند.

عدم دلالت اطلاق بر جامعیت افراد

لکن جوابی که امام بزرگوار از ایشان می دهند، اولا یک جواب در رابطۀ با این است