سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 15 صفحه 444

که اطلاق(همان طوری که ما در کتاب مطلق و مقید بحث کردیم) هیچ کجا معنایش جامعیت افراد نیست، حتی در«اعتق الرقبه» معنای اطلاق این نیست که کسی«اعتق الرقبه» را معنا کند، «ای سواء کانت مومنه ام کافره». اگر معنای اطلاق«اعتق الرقبه» این باشد، این برگشت به عموم می کند. این اسمش اطلاق نیست. معنای اطلاقی که از راه مقدمات حکمت ثابت می شود(که البته توضیح زیادی لازم دارد و ما در بحث مطلق و مقیّد، مفصّل عرض کردیم) خلاصه اش این است: یعنی«تمام الموضوع للوجوب عتق الرقبه». معنای اطلاق، این است. «سواء کانت مومنه ام کافره» در آن نیست. شما می گویید: متکلم، حکیم است در مقام بیان هم بود، غیر از کلمۀ رقبه، چیزی را نیاورد، از این مقدمات استفاده می شود که تمام الموضوع این است. دیگر در معنای اطلاق، جامعیت نیست، شیوع و سریان نیست این طوری که مرحوم آخوند خیال فرموده اند.

مطلق یعنی«کون الرقبه تمام الموضوع» معنای مطلق این است. لذا عنوان جامعیت نه در رابطۀ با افراد عرضیه و نه در رابطۀ با افراد طولیه اصلا در باب مطلق مطرح نیست.

عدم تفاوت بین استمرار مستفاد از لفظ با استمرار مستفاده از مقدمات حکمت

این یک حرف مبنایی است که آنجا باید تفصیلش ذکر شود. اما جواب خاصی که مربوط به بحث خود ما است، با قطع نظر از این مبنایی که در معنای اطلاق وجود دارد، این است که می فرمایند: اگر استمرار و زمان از راه مقدمات حکمت اخذ شود، آیا معنایش عوض می شود؟ اگر خداوند می فرمود: «اوفوا بالعقود مستمرا» و دلیل خیار غبن معاملۀ غبنی را در آن ساعت اول ظهور غبن از این، اخراج می کرد، شما می فرمودید که در ساعت دوم، مانعی ندارد به این مستمرا مراجعه شود. اما حالا که کلمۀ«مستمرا» وجود ندارد، بلکه معنای استمرار را ما از راه اطلاق و مقدمات حکمت استفاده کردیم، چه فرقی در مسأله بین این دو وجود دارد؟ اگر مستمرا می فرمود، حکم جور دیگر بود، اما حالا که مسأله با اطلاق، مشخص شد، حکم تغییر کرد؟ یعنی اگر مستمرا می فرمود:

کأنّ مثل احکام متعدده بود اما حالا که از راه اطلاق و مقدمات حکمت است دیگر تعدد در این وجود ندارد؟ ما بین این دوتا هیچ فرقی نمی بینیم.

همان طوری که اگر به دلالت لفظی به کلمۀ مستمرا تصریح می شد، در مابعد ساعت اولی از ظهور غبن، به این مستمرا تمسّک می کردیم و به عنوان شک در ضربۀ زائده، به