سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 15 صفحه 447

اما یک وقت این است که این عموم ازمانی«کل یوم» مربوط به متعلق حکم است، مربوط به اکرام است، نه مربوط به وجوب اکرام مثل اینکه بگوید: «اکرام العلماء فی کل یوم واجب» که«فی کل یوم» دنبالۀ متعلق حکم است، دنبالۀ موضوع حکم است.

پس از نظر مقام تصور، دو جور تصور می شود. البته خود ایشان تصریح می فرمایند که این دو جور از نظر مقام عمل، فرقی نمی کند، یک نتیجۀ عملیه ای فی نفسه ندارد برای اینکه چه فرقی می کند که ما بگوییم: «اکرام العلماء فی کل یوم واجب» و یا اینکه بگوییم:

«یجب اکرام العلماء و هذا الوجوب ثابت فی کل یوم»؟ از نظر عمل اینطور نیست که فرقی در مسأله بوجود بیاید لکن در این بحثی که ما داریم به عام تمسک می کنیم یا به استصحاب حکم مخصّص رجوع می کنیم این دو تصویر در این بحث، ثمره دارد و الاّ با قطع نظر از این بحث، ثمره ای بر آن ترتب پیدا نمی کند.

می فرمایند: اگر این«فی کل یوم» قید برای متعلق و در رابطۀ با اکرام باشد، اینجا دلیل و عبارت واحده می تواند متکفل بیان این معنا باشد، یعنی مولا به یک جملۀ«اکرم العلماء فی کل یوم» می تواند مقصودش را تفهیم کند و«فی کل یوم» قید باشد. همان طور که اضافۀ اکرام به علما، مدخلیت دارد و این، یک تقیید و تضییقی در ناحیۀ متعلق بوجود آورده، این«فی کل یوم» هم یک خصوصیتی است در رابطۀ با متعلق در برابر اکرام در یک روز مثلا، اکرام در ده روز مثلا. اما اگر مصب این عموم ازمانی«فی کل یوم» حکم باشد، مربوط به حکم باشد، اینجا دلیل واحد نمی تواند متعرض این عموم ازمانی و متکفل بیانش باشد. باید اول مولا در ضمن یک دلیلی بگوید: «اکرم کل عالم» و در ضمن یک دلیل منفصلی ثانیا بیان کند که این وجوب اکرام«فی کل یوم» است، یا مثلا مستمرا است و امثال ذلک. مستمرا با«کل یوم» در این رابطه فرقی ندارد.

دلیل تفصیل محقق نائینی(ره) نسبت به عموم ازمانی

مرحوم نائینی(ره) می فرماید: علت اینکه مسأله این طور است این است که اگر عموم ازمانی در رابطۀ با حکم شد، حکم، موضوع برای عموم ازمانی قرار می گیرد، حکم به منزلۀ موضوع برای استمرار واقع می شود. و کانّ یک دلیل واحد نمی تواند هم حکم را بیان کند و هم در عین حال حکم را موضوع برای یک حکم دیگری قرار دهد که معنای «اکرم العلماء فی کل یوم» این باشد که اولا وجوب اکرام را به عنوان حکم برای علما