سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 15 صفحه 450

این عینا مثل این است که در رابطۀ با دلیل اول شک می کنید که زید عالم است یا نه. اگر در آنجا می شد تمسک کرد، اینجا هم امکان تمسک بود. اما همان طور که در آنجا شما به خودتان اجازه تمسک به«یجب اکرام العلماء» را برای فردی که نمی دانید که اکرامش آیا اکرام عالم است یا جاهل نمی توانید بدهید، این جا هم بعد از آنکه نمی دانید که اصلا در روز شنبه آیا وجوب اکرام هست یا نه؟ نمی توانید به«هذا الوجوب مستمر» تمسک کنید.

پس نتیجه اینطور می شود که اگر عموم ازمانی در رابطۀ با خود حکم باشد، با همین کیفیت، چون در اینجا حکم، جنبۀ موضوعی و«مستمر» جنبۀ حکمی پیدا می کند، تا زمانی که شما موضوع را احراز نکرده اید، نمی توانید به«الوجوب مستمر» تمسک کنید.

خلاصۀ تفصیل ایشان در ضمن یک کلام بسیار مفصل به همین برگشت که عموم ازمانی در رابطۀ با خود حکم در ما نحن فیه قابل تمسک نیست، اما عموم ازمانی در رابطۀ با متعلق قابلیت تمسک دارد. این بیان مرحوم محقق نائینی است.

امکان تمسّک به عموم ازمانی در صورت تعلّق به حکم یا متعلق

اما بیانی که سیدنا الاستاذ الاعظم الامام(ره) به عنوان جواب و اشکال بر محقق نائینی بیان می فرمایند توضیح و تلخیصش مجموعا در این است که من عرض می کنم. سیدنا الاستاذ می فرمایند: مسأله این طور نیست. ما در هر دو صورت می توانیم به عموم ازمانی تمسک کنیم، چه عموم ازمانی مربوط به متعلق باشد و چه عموم ازمانی مربوط به خود حکم باشد، و اختلاف با ایشان هم تنها در رابطۀ با عموم ازمانی مربوط به حکم است.

ایشان می فرماید: خوب است که یک معنای دقیقی از این عبارت بکنیم. اول مولا می گوید: «یجب اکرام العلماء» بعد هم به دلیل منفصل می گوید: «الحکم بالوجوب مستمر» این الحکم بالوجوبی که موضوع برای مستمر قرار گرفته و شما می فرمایید که ما موضوعش را احراز نکرده ایم تا بتوانیم به«الحکم بالوجوب مستمر» تمسک بکنیم، می خواهیم ببینیم که معنای درست این موضوع چیست؟ آیا معنای«الحکم بالوجوب» این است«الحکم بالوجوب دائما مستمر» که عنوان دوام در خود موضوع هم اخذ شده باشد به نحو قضیۀ ضروریۀ بشرط محمول؟ در منطق ملاحظه فرموده اید که انسان می تواند هر قضیۀ ممکنه ای را به قضیۀ ضروریه تبدیل کند به این صورت که قید محمول را در موضوع اخذ کند. مثلا شما می گویید: «الانسان کاتب» این کاتب که از نظر جهت