سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 15 صفحه 452

شک می کنیم که آیا وجوب اکرام دارد یا نه، آیا ما در اصل وجوب اکرام تردید داریم؟ یا در استمرار و عدم استمرارش تردید داریم؟ اگر در استمرار و عدم استمرار تردید داریم، باید به دلیل دوم مراجعه کنیم برای اینکه موضوع دلیل دوم که حکم مستمر نبوده است.

اگر موضوع دلیل دوم«الحکم المستمر، مستمر» بود، شما می گفتید: ما شک داریم در اینجا که آیا حکم، استمرار دارد یا نه، شک داریم در اینکه موضوع، تحقق دارد یا نه و با شک در ثبوت موضوع، ما چطوری می توانیم به محمول تمسک کنیم؟ اما وقتی موضوع را جدای از محمول قرار دادیم و موضوع عبارت از طبیعه و مهمله الحکم شد، دیگر عنوان استمرار در موضوع هیچ نقشی ندارد. مثل اینکه گفت: «اصل الحکم مستمر» و شما در رابطۀ با زید در استمرارش تردید دارید که به«مستمر» مراجعه می کنید، همان طوری که اگر در«اکرم العلماء» در اصل وجوب اکرامش تردید داشتید به«اکرم العلماء» مراجعه می کردید، اینجا هم حکم شما مستقیما در رابطۀ با استمرار است، و لذا هیچ مانعی ندارد که به دلیل دوم که متعرّض بیان استمرار و حکمی به نام استمرار است، مراجعه کنید.

لذا ایشان می فرمایند: ما هیچ فرقی بین عموم ازمانی در رابطۀ با متعلق و عموم ازمانی در رابطۀ با خود حکم نمی بینیم. البته آن جهت دیگر در کلام استاد بزرگوار مطرح نیست و الا اصل آن حرفشان هم که می فرمودند: عموم ازمانی مربوط به حکم حتما باید در ضمن دو دلیل بیان شود، خود آن هم قابل مناقشه است، لکن چون آن جهت دیگر به محل بحث ما ارتباطی نداشته است، دیگر متعرّض این معنا نشده اند.

ترتیب بحث تا به اینجا این شد که در تمام موارد چه استمرار از راه لفظ ثابت شود، چه از راه مقدمات حکمت ثابت شود، اگر عموم باشد، ما در موارد شک باید به عموم مراجعه کنیم. منتها یکی دو تفصیل دیگر در این مسأله باقی است که یکی در کلام مرحوم آخوند اشاره شده بود و یکی دیگر هم ظاهرا عکس آن تفصیل مرحوم آخوند است که این دو تفصیل هم ملاحظه شود تا ان شاء الله نتیجه گیری کنیم.

پرسش:

1 - تفصیل محقق نائینی(ره) را نسبت به عموم ازمانی توضیح دهید.

2 - دلیل تفصیل محقق نائینی(ره) نسبت به عموم ازمانی چیست؟

3 - کیفیت تطبیق تفصیل محقق نائینی را بر محل بحث بیان کنید.

4 - اشکال امام(ره) را بر کلام محقق نائینی(ره) توضیح دهید.