سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 15 صفحه 458

علم اجمالی به کذب یکی از این دو اصاله العموم ها داریم، ولی لقائل ان یقول: این دو اصاله العموم در رتبۀ واحده نیستند و چون در رتبۀ واحده نیستند و بینشان اصالت و تفرّع مطرح است، ممکن است بگوییم: بینشان معارضه واقع نمی شود زیرا شرط معارضه این است که طرفین در عرض هم باشند، در رتبۀ واحده باشند و در صف واحد باشند امّا اگر یکی در رتبۀ متقدمه و دیگری در رتبۀ متأخره شد، بین اینها تعارضی تحقق ندارد.

بعد ایشان از این حرف برمی گردند، می فرمایند: تقدّم و تأخّرهای واقعی و حقیقی بله؛ اما این تقدّم و تأخّرهایی که ما به زحمت درست کردیم و دیگران هم چندان این را نپذیرفتند، یک چنین تقدّم و تأخّر رتبی مانعیت از این ندارد که مسألۀ معارضه را مطرح کنند. با اینکه تقدّم تأخّر در کار است، باز مسأله معارضه به قوت خودش باقی است.

می فرمایند: چه مانعی دارد که انسان در حقیقت چشمش را هم بگذارد، بگوید: مولی در مقابل«لا تکرم زیدا فی یوم الجمعه» یک«اکرم العلماء فی کل یوم» داشته، روز شنبه حرف شما چیست؟ یوم الجمعه را لا تکرم زیدا خارج کرد، امّا در روز شنبه در مقابل «اکرم العلماء فی کل یوم» چه حجّتی بر مولی دارید؟ نمی شود انسان به نکات آن کار نداشته باشد، همین طور بگوید: «حجّه قویه من ناحیه المولی». مولا می گوید: «اکرم العلماء فی کل یوم» یک حجّت هم در مقابل آن هست می گوید: «لا تکرم زیدا یوم الجمعه»، ما«لا تکرم زیدا فی یوم الجمعه» را رعایت کردیم، اما در روز شنبه دیگر در مقابل«اکرم العلماء فی کل یوم» چه حجّتی می توانیم در برابر مولی داشته باشیم؟

لازمۀ توجه به مجرای اصاله العموم نزد عقلا

لکن آنچه که به عنوان تحقیق در آخر کلام ایشان مطرح است، یک نکتۀ اساسی است و یک مقدمه ای لازم دارد که در جلد اول در باب بحث عام و خاص حتی مرحوم آخوند هم در کفایه مطرح کردند و آن این است که اصاله العموم که یک اصل عقلائی است و عقلا به این اصاله العموم تمسک می کنند، جایش آنجایی است که ما در مراد شک داشته باشیم، ندانیم که این آقای زید عالم، آیا وجوب اکرام دارد یا ندارد. «اراده المولی هل تعلق باکرام هذا الرجل، ام لم یتعلق باکرام هذا الرجل» اینجاست که می گویند: شما به اصاله العموم«اکرم العلماء» مراجعه بکنید و از راه اصاله العموم«اکرم العلماء» بفهمید که این زید، وجوب اکرام دارد. اما اگر یک جایی یک زید مشخصی را یقینا می دانیم که