سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 15 صفحه 464

داشته باشید. اینجا می توانید به اصاله العموم تمسک کنید مثلا اگر احتمال دادید که بکر و عالم، در عین اینکه عالم است، روی یک جهتی ارادۀ جدی مولا به اکرامش تعلق نگرفته است، اینجا«اکرم العلماء» و اصاله العموم حاکم است. اصاله العموم می گوید: عموم تخصیص نخورده است. بکر عالم هم مثل دیگر علما، وجوب اکرام دارد. در نتیجه شما از«اکرم العلماء» استکشاف حکم می کنید، استکشاف وجوب اکرام می کنید.

در نتیجه مجرای اصاله العموم، چه در افرادی و چه در ازمانی و همین طور اصاله الاطلاق در مواردی که مسألۀ تقیید مطرح است، آنجایی است که تردید شما، در رابطۀ با حکم باشد؛ یعنی با اجرای اصاله العموم بخواهید حکم عام را ثابت بکنید، با اجرای اصاله الاطلاق بخواهید حکم مطلق را ثابت بکنید، مثل اینکه مولا گفته: «اعتق رقبه» و شما تردید داشته باشید که آیا عتق رقبۀ کافره هم کفایت می کند یا نه. اینجا می توانید به اصاله الاطلاق تمسک می کنید و نتیجه بگیرید که عتق رقبۀ کافره هم مشمول حکم مولا است، متعلق حکم مولا است و فرقی بین عتق رقبۀ کافره و عتق رقبۀ مؤمنه نیست.

تطبیق بنای عقلا در اصاله العموم و اصاله الاطلاق بر محل بحث

با این مقدمه، حالا آن را بر ما نحن فیه تطبیق می کنیم. فرض در«اکرم العلماء فی کل یوم» بود که عموم ازمانی است یا«مستمرا» که لفظ است و یا از طریق مقدمات حکمت، اطلاق ازمانی استفاده شود. منتها قبلا عرض کردم: برای این طرف کلمۀ اطلاق را مثال می زنیم که فرق بین عموم و اطلاق روشن بشود. تا عموم می گوییم، عموم افرادی مراد است و تا اطلاق می گوییم اطلاق ازمانی مراد باشد. محل اشکال این بود که زید با اینکه عالم است در همان اوّلین روز خارج شده است. روز اولی که روز وجوب اکرام سایر علماست، همان روز اول، زید، واجب الاکرام نبوده است. اولین روز، روز جمعه بوده است، دلیل هم گفته: «لا تکرم زیدا العالم یوم الجمعه» و ما روز شنبه به بعد، شک داریم که زید چه حالی دارد. آیا روز شنبه به بعد هم، مثل روز جمعه، غیر واجب الاکرام است، یا اینکه روز شنبه او هم در ردیف سایر علما می رود و وجوب اکرام پیدا می کند؟

وجود علم اجمالی به از بین رفتن عموم یا اطلاق

مستکشل می گفت: اینجا ما یک علم اجمالی داریم به اینکه یک ضربه ای یا به اصاله