سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 15 صفحه 488

استصحاب یا به تعبیر دیگر: احراز بقای موضوع در استصحاب معتبر است. باید بقای موضوع، احراز شده باشد. بقای موضوع نباید مورد تردید باشد، تا استصحاب بتواند جریان پیدا بکند. بحث در این است که اولا: مقصود از بقای موضوع چیست؟ ثانیا: دلیل بر اعتبار بقای موضوع در استصحاب چیست؟ چه دلیلی می گوید: «یعتبر فی جریان الاستصحاب بقاء الموضوع»؟

معنای بقای موضوع

آن طوری که از تتبع کلمات استفاده می شود، دربارۀ بقاء الموضوع، سه احتمال و سه قول وجود دارد: یک قول می گوید: معنای بقاء الموضوع این است که ما بقای موضوع را خارجا و به حسب وجود خارجی احراز کرده باشیم. پس مقصود از بقا، همان بقا در وجود خارجی و تحقق عینی است. هرکجا ما این معنا را احراز کرده باشیم، می توانیم استصحاب را جاری بکنیم. لازمۀ این بیان این است که اگر ما یک وقت«کان زید قائما» را به نحو کان ناقصه و به نحو اینکه زید موجود اتصاف به قیام دارد، استصحاب کردیم، اینجا اگر یقین داریم که زید در سابق قائم بوده و الان شک داریم که در اینکه زید قائم است یا نه، معنای احراز بقای موضوع روی این قول، این است که ما الان که شک داریم که زید قائم است یا نه، وجود خارجی زید در حال استصحاب برای ما محرز باشد و ما شک داشته باشیم در اینکه زید محرز الوجود، آیا الان قیام دارد یا ندارد و استصحابش را جاری بکنیم. اینجا بنابراین قول، احراز بقای موضوع تحقق دارد. «کان زید الموجود قائما» و الان شک دارم در اینکه«زید الموجود هل یکون قائما ام لا» استصحاب بکنیم بقای قیام زید را.

اما اگر قضیۀ متیقنه به این صورت بود که سابقا می دانستیم زید موجود است«زید موجود قطعا» و الان در بقای وجود او شک داریم. بنابراین قول، دیگر حق نداریم استصحاب را جاری کنیم برای اینکه اگر بخواهید استصحاب بقای وجود زید را جاری بکنید، شرطش این است که وجود خارجی زید را به عنوان بقای موضوع، احراز کرده باشید آن وقت می توانید استصحاب را جاری بکنید. اگر ما بقای وجود خارجی زید را احراز کرده باشیم که دیگر شک نداریم در«زید موجود». پس اینجایی که زید قبلا وجود داشته است و الان شک می کنیم که آیا«زید موجود» به قوّت خودش باقی است، یا نه،