سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 15 صفحه 490

که موضوع برای«موجود» واقع شده که دیگر«زید الموجود فی الخارج» نیست برای اینکه اگر موضوع«زید موجود» زید الموجود فی الخارج باشد که این قضیۀ ضروریۀ به شرط محمول است. موضوع«زید موجود» چیست؟ می فرماید: آن زیدی که تقرر ذهنی دارد، آن زیدی که در وعاء ذهن تحقق پیدا کرده است، این زید متقرر«فی الذهن موجود فی الخارج»، الان که شما شک می کنید و می خواهید استصحاب بقای وجود را جاری بکنید، باید موضوع در«زید موجود»، به همان کیفیتی که در زمان سابق اخذ شده است، به همان کیفیت اخذ بکنید؛ یعنی الان که می خواهید استصحاب وجود زید را جاری بکنید، معنای بقای موضوع، دیگر بقای زید در وجود خارجی نیست برای اینکه زید به عنوان وجود خارجی، موضوعیت برای«موجود» پیدا نکرده بود بلکه به عنوان تقرر ذهنی موضوع برای«موجود» قرار گرفته بود و معنای بقای موضوع؛ یعنی زید به اضافۀ تقرر ذهنی، زید به اضافۀ تحقق در وعاء ذهن. معنای بقای موضوع در این مثال این است.

پس معنای بقای موضوع؛ یعنی به همان کیفیتی که در سابق موضوعیت داشته است.

در«زید قائم»، آن زیدی که موضوع برای«قائم» است، «زید الموجود فی الخارج» است اما در«زید موجود»، آن زیدی که موضوع برای«موجود» است، آن«زید موجود فی الخارج» نیست بلکه آن زید متصور شماست، آن زید متقرر در ذهن شماست، آن زید ثابت در وعاء ذهنی، «موجود فی الخارج» است و معنای بقای موضوع؛ یعنی به همین کیفیت و به همین صورت. لذا همان طوری که در مورد«زید قائم» می توانید استصحاب قیام زید را جاری بکنید، استصحاب وجود زید هم به همین کیفیتی که ذکر شد، قابل جریان است. مرحوم شیخ مسأله را به این کیفیت مطرح کرده اند.

خلط بین وجود ذهنی و وجود خارجی در کلام شیخ انصاری

لکن اولا: یک اشکالی به ایشان هست که شما در قضیۀ«زید موجود»، گفتید: زید متقرر در ذهن، موجود است درحالی که در فلسفه ثابت شده است که وجود ذهنی و وجود خارجی، متضاد باهم هستند. اینها دو نوع از وجود هستند و غیرقابل اجتماع هستند. معقول نیست که وجود ذهنی؛ یعنی موجود در ذهن، با وصف اینکه وجود در ذهن دارد، در خارج تحقق پیدا بکند و همین طور موجود در خارج، با وصف وجودش در خارج، معقول نیست که در ذهن جایگزین بشود و لباس وجود پیدا بکند. آن چه