سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 15 صفحه 492

اشکال دیگری که در کلام شیخ هست و آن اشکال این است که مرحوم شیخ می فرماید:

این موضوعی که ما در اینجا بحث می کنیم، معروض مستصحب است. مستصحب ما چیست تا ما در معروضش بحث بکنیم؟ از حرفهای شیخ استفاده می شود که در«زید قائم»، مستصحب ما«قائم» است و در«زید موجود»، مستصحب ما«موجود» است؛ یعنی آن که در«زید قائم»، استصحاب روی او جریان پیدا می کند، و مجرای استصحاب قرار می گیرد، قائم است و در«زید موجود»، «موجود» است. لذا مرحوم شیخ می گوید: در «زید قائم»، «موضوع المستصحب و معروض المستصحب»، عبارت از زید موجود در خارج است و در«زید موجود»، معروض مستصحب، عبارت از زید متقرر در ذهن است. این بیان شیخ هم یک اشکال اساسی دارد و نیاز به این دارد که یک مقدمۀ کوتاهی ذکر بشود که این مقدمه کوتاه، مشکلات را در این رابطه حل می کند.

مقدمه این است که به اصطلاح دلیل ما در باب استصحاب، «لا تنقض الیقین بالشک» است. ما که استصحاب را از راه روایات حجت می دانیم، غیر از«لا تنقض الیقین بالشک» در باب استصحاب، چیزی دیگری نداریم. کلمۀ یقین و شک در«لا تنقض الیقین بالشک» اخذ شده است. اولا این معنا را بررسی کنیم که آیا یقین و شک به مفاهیم تصوریّه می تواند تعلق بگیرد یا یقین و شک همیشه باید به قضیه تعلق بگیرد؟ آیا متعلّق یقین و شک، قضایا و معانی تصدیقیه است؟ یا اینکه انسان می تواند یقین به یک معنای تصوری و یک مفهوم تصوری پیدا بکند؟

لزوم تعلّق یقین و شک به مفاهیم تصدیقیه

پیداست که یقین و شک باید به قضیه متعلق بشود. در آنجایی که مفاد کان ناقصه باشد، وقتی که یقین دارید«بان زیدا قائم»؛ یعنی این مجموع، متیقن شماست، این قضیه، متیقن شماست، این موضوع و محمول و نسبت که یک معنای تصدیقی است، متیقن شماست. در باب شک هم همین طور است. در باب ظن هم همین طور است. در باب وهم هم همین طور است و اگر این مسائل به کان تامه تعلق بگیرد، وقتی که شما یقین می کنید به وجود زید یا یقین می کنید به قیام زید، معنایش این نیست که قیام زید به یک معنای تصوری، متیقن شماست.

آن که انسان را قدری گول می زند و عبارت مرحوم آخوند هم قدری کاشف از این