سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 15 صفحه 493

است که نزد ایشان هم توهم شده، این است که انسان فکر می کند که وقتی که یقین به قیام زید دارد، قیام زید یک مضاف و مضاف الیه است، یک معنای تصوری است اما مسأله، این نیست. آیا قیام زیدی که به معنای تصوری است، متیقن شماست، یا قیام زید به معنای تصدیقی، متیقن شماست؟

اگر بگویید: یقین دارم به قیام زید به معنای تصوری، هم با«موجود» می سازد و هم با «معدوم» می سازد اما آیا معنای یقین به قیام زید، این است؟ یا معنای یقین به قیام زید، یقین به قیام زید موجود است؛ یعنی یقین به معنای تصدیقی، به معنای کان تامه که معنای کان تامّه«کان زید ای زید موجود» است و الاّ معنا ندارد که یقین به قیام زید به معنای تصوری پیدا بکند. قیام زید به معنای تصوری هم با«موجود» می سازد و هم با«معدوم» می سازد، لذاست که اگر بخواهید قضیه ترتیب بدهید هم می توانید بگویید: «قیام زید موجود» و هم می توانید بگویید: «قیام زید غیر موجود». شما که یقین به قیام زید دارید اگر معنای تصوری تحقق پیدا بکند، معنایش این است که قیام زید«مع قطع النظر عن الموجودیه و المعدومیه» متیقن من است. آیا این حرف درست است؟ یا اینکه وقتی در تعبیر می گویید: من یقین به قیام زید دارم، معنایش این است که یقین دارم«بان قیام زید متحقق، بان قیام زید موجود»؟

پس یقین همیشه به قضایای تصدیقیه و معانی تصدیقیه تعلق می گیرد. شک هم همین طور است. اگر شما شک بکنید در آیۀ شریفه که خداوند می فرماید: «أفی الله شک»، شاید ابتداء انسان خیال بکند که این شک در یک معنای تصوری است اما«أ فی الله شک»؛ یعنی«أ فی أنّ الله موجود شک». شک در رابطۀ با قضیه است، در رابطۀ با یک معنای تصدیقی است. آیا شکی هست«فی أن الله تعالی موجود» و الاّ اگر«موجود» را کنار بگذاریم و الله هم قابل«موجود» باشد و هم قابل«معدوم» باشد، این شک در رابطۀ الله به معنای تصوری، اصلا غیرقابل تصور است.

لازمه تعلّق اوصاف نفسانیه به معانی تصدیقیه

پس اصولا متعلقات این اوصاف نفسانیه به عنوان یقین، به عنوان شک، به عنوان ظن، به عنوان وهم، تماما معانی تصدیقیه و قضایا خواهد بود. حالا که این طور شد، ما که «لا تنقض الیقین بالشک» داریم و دار و ندار ما منحصرا همین عبارت شریفۀ«لا تنقض