سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 15 صفحه 497

وحدت داشته باشد. آن وقت معنای اینکه می گوییم: دو قضیّه وحدت دارند، (قضیّه هم موضوع دارد و هم محمول) معنای وحدت قضیتین، یعنی هم موضوعا واحد باشد و هم محمولا واحد باشد. «زید قائم» همان طوری که با«عمرو قاعد» مغایر است، با«زید قاعد» هم مغایر است، با«عمرو قائم» هم مغایر است. پس معنای وحدت قضیتین این است که قضیّۀ متیقنه و قضیّۀ مشکوکه هم موضوعشان یکی باشد و هم محمولشان یکی باشد.

کلام محقق خراسانی(ره) در معنای بقای موضوع و اشکالات آن

اینجا تعجب از محقق خراسانی است که ایشان یقین و شک را به همان کیفیّتی که ما عرض کردیم، بیان فرموده اند، یعنی فرموده اند: یقین همان قضیّۀ متیقنه، شک هم همان قضیّۀ مشکوکه است، لکن در عین حال می فرمایند: معنای بقای موضوع در استصحاب، این است که موضوع در این دو قضیّه، متحد باشد، موضوع در قضیّۀ متیقنه و قضیّۀ مشکوکه، متحد باشد.

از ایشان سؤال می شود که این موضوع چه خصوصیّتی دارد؟ شما وقتی قضیتین دارید: قضیّۀ مشکوکه و متیقنه، آیا تنها موضوع این دو قضیّه باید اتحاد داشته باشد؟ یا معنای وحدت قضیتین این است که موضوعا و محمولا متحد باشد؟ و اگر اتحاد موضوع و محمول هر دو شرط است، پس چه خصوصیّتی دارد که ما از بین موضوع و محمول فقط موضوعش را ذکر بکنیم و بگوییم: «یعتبر فی الاستصحاب بقاء الموضوع» و بعد معنا کنیم، بگوییم: «بقاء الموضوع» آن طوری نیست که مرحوم شیخ انصاری فرمودند، و آن طور دیگری نیست که بعض دیگر گفته اند که معنای بقای موضوع یعنی احراز خارجی موضوع، هیچ کدام از این دوتا نیست، بلکه معنای بقاء الموضوع این است که موضوع این قضیّه مشکوکه و موضوع قضیّه متیقنه واحد باشد.

سؤال این است که این موضوع چه خصوصیتی دارد؟ وقتی که ما دوتا قضیّه داریم و وقتی که وحدت قضیتین، معتبر است و وقتی که معنای وحدت قضیتین، اتحاد در موضوع و محمول هر دو است، مع ذلک ما بیاییم روی موضوع انگشت بگذاریم، بگوییم: «یعتبر ان یکون الموضوع فی القضیتین واحدا»؟

البته ایشان بعد تشبیه می کند، می فرماید: «کاتحدهما حکما»، اما این تشبیه به معنای