سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 15 صفحه 5

است، آیا مقصودش تعارض بالذات است یا مقصودش تعارض بالعرض است؟ ظاهر این است که ایشان تعارض بالذات را می خواهد مطرح کند، یعنی می خواهد بگوید:

وجود و عدم که هر دو مجرای استصحاب هستند، اینها ذاتا امکان اجتماع ندارند، ذاتا قابل جمع نیستند. نه اینکه ما علم اجمالی داریم به کذب احدهما، مسألۀ علم اجمالی و تعارض بالعرض در اینجا مطرح نیست. پس فاضل نراقی می خواهد بین استصحاب عدم و استصحاب وجود یک تعارض بالذاتی درست کند. می گوییم: در تعارض بالذات باید مفاد اصلین و مفاد استصحابین، عدم امکان اجتماع داشته باشد. حالا ببینیم آیا در ما نحن فیه عدم امکان اجتماع هست یا نه؟ اگر عدم امکان اجتماع بود، ما تعارض مرحوم نراقی را می پذیریم. اما اگر فرض کردیم که بین استصحاب عدم و استصحاب وجوب در ما نحن فیه امکان اجتماع هست، دیگر مسألۀ تعارض باید بساطش را جمع بکند، اینجا دیگر جای تعارض نیست.

جمع استصحاب وجودی با استصحاب عدمی

ما مدعی این معنا هستیم که این استصحاب وجودی با این استصحاب عدمی قابل جمع است. بیان مطلب چنین است که باید ببینیم مجرای استصحاب وجود چیست؟ شما استصحاب وجود را روی چه چیزی جاری می کنید؟ روی وجوب الجلوس جاری می کنید. آیا علاوۀ بر جلوس مسألۀ دیگری هم در موضوع دخالت دارد یا تمام الموضوع برای وجوب در استصحاب وجود همین عنوان جلوس است؟ شما وقتی قضیۀ متیقنه و مشکوکه را در استصحاب وجودی می خواهید تشکیل بدهید، قضیۀ متیقنه شما چیست؟ می گویید: «کان الجلوس واجبا»، این قبل از زوال مربوط به کان است، مربوط به حالت سابقه است، مربوط به زمان سابق است، و الاّ عرض کردم اگر قبل از زوال را متصل به جلوس بکنید، یا مرتبط به وجوب بکنید، اصلا استصحاب وجودی جریان ندارد، اصلا چنین استصحابی نیست تا ما بگوییم که این استصحاب معارض دارد. پس شما که استصحاب وجودی را جاری می کنید، قضیۀ متیقنه شما«الجلوس واجب» است. «کان الجلوس واجبا قبل الزوال و الان یکون وجوب الجلوس مشکوکا» لذا وقتی که قضیه مشکوکه را می آورید، دیگر اصلا کلمۀ قبل از زوال هم در آن نیست، برای خاطر اینکه کلمۀ قبل از زوال را اگر در قضیۀ مشکوکه بیاورید اصلا شما قضیه مشکوکه ندارید.