سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 15 صفحه 520

است. اما در مثالهای دیگر و موضوعات دیگر چطور؟ در آن مثالی که دیروز ما عرض کردیم مسأله چه می شود؟

اگر آبی قبلا کرّ بوده است و الان شک می کنید در اینکه کرّیتش باقی است یا نه، چرا شک می کنید در بقاء کرّیت؟ منشأ شک شما این است که لابد مقداری از این آب کم شده است. اگر کم نشده بود که شکی در بقاء کرّیت برای شما نبود. اگر مقداری از آب کم شده است، دیگر اینجا با دقت عقلیه موضوع وجود ندارد. ما نمی توانیم بگوییم: این آب«کان کرّا». نخیر، این آب«لم یکن کرّا». آبی که زائد بر این بود«کان کرّا» و الان شک در بقاء کرّیت آن آب نداریم بلکه در کرّیت این آب شک داریم.

مقتضای ظاهر کلام محقق خراسانی(ره) در محل بحث

ظاهر کلام محقق خراسانی این است که اگر موضوع از عقل گرفته بشود، تمام استصحابات موضوعیه جریان دارد درحالی که مسأله به این صورت نیست بلکه بعضی از استصحابات موضوعیه جریان پیدا می کند و بعضی دیگر از استصحابات موضوعیه نمی تواند جاری بشود. عمدۀ مسأله در اینجا این جهت است که فرق بین عرف و بین لسان دلیل را ملاحظه بکنیم. اگر موضوع را از عرف بگیریم یا از لسان دلیل بگیریم چه فرقی می کند؟

اینجا شاید در ابتدا این شبهه در ذهن بیاید که مگر در مسأله لسان دلیل، فهم عرف، متّبع نیست؟ مگر ادله شرعیه به آن کیفیتی که عرف معنا می کند و به آن نحوی که در ذهن عرف متصور می شود مطرح نیست؟ ما در روایات، در آیات، در کثیری از موارد، به فهم عرف استناد می کنیم و می گوییم: عرف از این آیه اینجور استفاده می کند. عرف این روایت را اینجوری معنا می کند. فهم عرف در رابطه با این جمله، این معنا خواهد بود.

پس با اینکه عرف در رابطه با ادله شرعیه، ملاک و میزان است، درعین حال چرا شما اینجا عرف را در مقابل لسان دلیل قرار دادید و گفتید: گاهی ممکن است بقای موضوع را به لحاظ عرف در نظر بگیریم و احتمال دیگر این است که بقای موضوع را به لحاظ لسان دلیل مطرح بکنیم؟ چطور عرف را در مقابل لسان دلیل قرار دادید؟ اگر عرف را در مقابل عقل قرار بدهید، یک مسألۀ روشنی است. اما عرف را در مقابل دلیل و لسان دلیل قرار دادن، این روی چه حسابی است؟ فرق بین عرف و لسان دلیل چه خواهد بود؟