سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 15 صفحه 526

پس به همین دلیل وقتی که دلیل می گوید: «العنب اذا غلی یحرم» محدوده اش همان عنب است و سر سوزنی حتی شائبه این معنا در دلیل نیست که شامل زبیب بشود. یعنی انسان می تواند قسم بخورد که این دلیل شامل زبیب نمی شود. زبیب و عنب، دو عنوان هستند اما این دلیل در عین اینکه حکم را روی عنب بار کرده است نمی گوید: «العنب اذا غلی یحرم» معنایش این است که«الزبیب اذا غلی لم یحرم». این مفهوم را ندارد. در عین اینکه حکم را روی عنب بار کرده است، فقط حامل یک حکم اثباتی در محدودۀ عنب است. اما اگر از آن دربارۀ زبیب بپرسی؟ در جواب می گوید: من کاری به زبیب ندارم. نه می گویم که«الزبیب اذا غلی یحرم» و نه می گویم که«اذا غلی لم یحرم». به هیچ نحو متعرض زبیب نیست«لا اثباتا و لا نفیا». و آن تخیّلاتی که مرحوم آخوند ذکر می کردند که مسأله زبیب را نزدیک دلیل می آوردند منتها به آنجا که می رسیدند توقف می کردند و می فرمودند: در عین حال، دلیل شامل نمی شود. مسأله آن طور نیست.

پس خود«العنب اذا غلی یحرم» ولو با توجه به فهم عرف فقط عنب را دلالت دارد و هیچ مناسبت یا تخیلی در ذهن عرف نسبت به نزدیکی زبیب به دلیل مطرح نیست و اگر هم باشد مورد اعتنا نیست. پس با این خصوصیات چطور استصحاب را جاری کنیم؟

وقتی«العنب اذا غلی یحرم» روی عنب خارجی پیاده شد، آنوقت شما با اشاره می گویید: «هذا اذا غلی یحرم». این مشار الیه خارجی شماست. حالا همین عنب خارجی ماند و ماند تا حالت یبوست برایش پیش آمد. اینجا تعبیر این است که«هذا العنب» کان پنج روز پیش«اذا غلی یحرم». این همان عنب است که دو حالت متبادل بر آن عارض شده است، دو عرض بر یک معروض واحد و الا در عالم مفهوم، این دو در مقابل هم هستند و دو مفهوم متغایر به تمام معنا هستند. اما به لحاظ خارج و واقع می گویید: «هذا کان اذا غلی یحرم» و الان همین را شک دارم که«اذا غلی» آیا حرام می شود یا نه؟ از این راه می خواهیم ان شاء الله فرق بین دلیل و بین عرف را در اینجا روشن کنیم.

پرسش:

1 - فرق بین عرف و لسان دلیل را از نظر محقق خراسانی(ره) توضیح دهید.

2 - اشکال استاد را به کلام محقق خراسانی(ره) بیان کنید.

3 - عدم تفاوت بین لسان دلیل و عرف را از نظر محقق نایینی(ره) بیان کنید.

4 - کلام استاد را در فرق بین لسان دلیل و عرف در«العنب اذا غلی یحرم» توضیح دهید.