سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 15 صفحه 530

کردم را مجددا ذکر کنم، تا مسأله کاملا روشن بشود.

تطبیق بحث بر مثال«الماء المتغیّر نجس»

روز اول مثالی زدیم گفتیم: دلیل می گوید: «الماء المتغیّر» یعنی متغیّر به نجاست که یکی از اوصاف ثلاثه اش تغییر کرده باشد، «نجس». اگر به عرف مراجعه کنید، بگویید: «ما معنی هذا الدلیل»؟ می گوید: این دلیل یک حکمی دارد به نام نجاست، یک موضوعی دارد به نام«الماء المتغیّر». آیا ماء غیر متغیر را هم این دلیل می گیرد؟ اصلا و ابدا، «الماء المتغیّر نجس» آیا متغیّری که دیروز متغیّر بوده، لکن امروز«زال تغیّره من قبل نفسه» را این دلیل می گیرد که الان که شما با این آب برخورد می کنید، می بینید هیچ تغیّری در آن وجود ندارد، هیچ آثار و علائم تغیّر در آن تحقق ندارد، آیا این دلیل او را می گیرد؟ عرف می گوید: کلاّ و حاشا. دلیل می گوید: «الماء المتغیّر نجس» همان طوری که دلیل دیگر می گوید: «الخمر نجس» و بعد از آنکه خمر، تبدّل به خلّ پیدا بکند، دیگر این دلیل، آن را نمی گیرد. دلیل«الماء المتغیّر نجس» مایی که«زال تغیّره ولو من قبل نفسه» را شامل نمی شود.

پس وقتی که عرف با دلیل برخورد می کند ولو فهم عرف حجّت است و تردیدی نیست که در فهم روایات، همان فهم عرف ملاک است، اما همین عرف، روایت را اینجوری معنا می کند، بطوری که اگر از او بپرسی که آیا این«الماء المتغیّر» ممکن است بعضی جاها که در آن تغیّر نباشد را شامل بشود؟ عرف می گوید: یعنی چه؟ اصلا این چه حرفی است که شما می زنید؟ موضوع نجس، «الماء المتغیّر» است و«الماء المتغیّر» یک دایره محدودی دارد و از دایره خودش تجاوز نمی کند. لکن با همۀ این حرفها، وقتی که ما در خارج یک ماء متغیّری پیدا کردیم که رنگ یا بو یا طعمش به واسطۀ ملاقات با عین نجس، تغییر پیدا کرده بود، عرف نگاهی به این آب می کند، می گوید: بله این مصداق «الماء المتغیّر» است این نجس است. تردیدی در نجاست این آب نیست. دو روز گذشت، این آبی که دو روز قبل، متغیّر بود، بدون ملاقات با کرّ، بدون ملاقات با جاری (که اگر با آنها ملاقات کند بلااشکال پاک می شود) خودبه خود زال تغیّره، حالا عرف ایستاده به این نگاه می کند، می گوید: اینجایی که زوال تغیّر بدون هیچ عاملی از قبیل اتصال به جاری و کرّ و اتصال به ماء دیگر بوده و خودبه خود رنگ و بو و طعمش طبیعی