سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 15 صفحه 531

شده، آیا این آب از نجاست خارج شد یا از نجاست خارج نشد؟ اینجا در بقایث نجاست، شک می کند، در ادامۀ حکم، شک می کند.

تفاوت بین اخذ موضوع از لسان دلیل و یا از عرف

اینجا تفاوت بین اخذ موضوع از لسان دلیل و اخذ موضوع از عرف، به این گونه است که اگر ما بگوییم: شما باید قضیتین مشکوکه و متیقنه را با توجه به آن عنوانی که در موضوع دلیل اخذ شده، ترتیب بدهید، اینجا حق ندارید استصحاب کنید برای اینکه قضیۀ متیقنۀ شما«الماء المتغیّر نجس» بود اما آیا قضیۀ مشکوکۀ شما هم همین است؟ شما الان شک دارید که«الماء المتغیّر نجس ام لا؟» موضوع قضیۀ مشکوکه شما«الماء الذی زال تغیّره من قبله نفسه و بالفعل لا یکون متغیّرا» است. اینها دو قضیه است. کاملا بین قضیۀ متیقنه و قضیۀ مشکوکه مغایرت تحقق دارد.

پس اگر اتحاد قضیتین در رابطۀ با دلیل و عنوان مأخوذ در دلیل باشد، اینجا به هیچ وجه نمی توانید استصحاب را جاری کنید. اما اگر گفتیم: ما به لسان دلیل کاری نداریم. ما دلیل را فقط برای این می خواستیم که آن را پیاده کنیم و بگوییم: این آب، نجس است، همین مقدار، بقیه اش را دیگر به دلیل کاری نداریم، اینجا ما به عرف مراجعه می کنیم، عرف اینجوری قضیه تشکیل می دهد، می گوید: هذا الماء کان دو روز قبل نجسا و الان هذا الماء یکون مشکوک النجاسه. می بینیم بین این دوتا قضیه با توجه به عرف، اتحاد هست. با توجه به عرف زمینه برای استصحاب فراهم می شود درحالی که اگر می خواستیم روی لسان دلیل و عنوان مأخوذ در دلیل تکیه کنیم، امکان نداشت در اینجا اتحاد قضیتین تحقق پیدا کند.

پس چقدر روشن شد که ما برای فرق بین اخذ موضوع از دلیل و اخذ موضوع از عرف، این راه را طی کنیم، یا راه مرحوم محقق خراسانی که عرض کردم ضمن اینکه فی نفسه درست نیست، ما را هم به جایی نمی رساند و یا بیان مرحوم محقق نائینی که در حقیقت ایشان نتوانسته اند بین این دوتا تفکیک کنند، گفته اند: یعنی چه که شما لسان دلیل را از عرف جدا می کنید؟ عرف در باب دلیل، محکّم است. نظر عرف در باب لسان دلیل، متبع است. برای شما روشن شد که همین عرفی که«الماء المتغیّر» را معنا می کند و خودش می گوید: الماء المتغیّر امروزی که بر دو روز گذشته تطبیق نمی کند، لکن همین