سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 15 صفحه 544

در جهات دیگر هیچ گونه ارتباطی به یکدیگر ندارند. دو دلیل است فاقد هیچ ارتباط و تضادی. مثل اینکه یک دلیل می گوید: «یجب اکرام العلماء» دلیل دیگر می گوید: «یحرم اکرام الجهال» او، اکرام مضاف به عالم را واجب می کند و این، اکرام مضاف به جاهل را حرام می کند. بین این دو دلیل هیچ گونه ارتباطی وجود ندارد، یعنی نه می توانیم بگوییم:

بین این دو دلیل، معارضه تحقق دارد و نه می توانیم بگوییم: احد الدلیلین بر دیگری تقدّم دارد. نه مسألۀ تقدّم مطرح است، و نه مسألۀ معارضه، این یک قسم.

قسم دوم آن است که ما می بینیم بین دو دلیل رسما معارضه تحقق دارد بدون اینکه احد الدلیلین هیچ نوع تقدّمی علی الاخر داشته باشد. رسما این دو دلیل«کل یتعرض لما ینفیه الاخر»، هرکدام متعرض یک چیزی است که نافی دیگری است و هیچ نوع تقدّمی بین این دو مطرح نیست. مثل اینکه یک دلیل می گوید: «یجب اکرام العلماء» و دلیل دیگر می گوید: «یحرم اکرام العلماء» که او با کلمۀ«یجب» افادۀ وجوب اکرام می کند و این با کلمۀ«یحرم» افادۀ حرمت همان اکرام را می کند، و هیچ تقدّم و تأخّری هم مطرح نیست.

او به مادۀ وجوب، ایجاب را بیان می کند، و این به مادۀ تحریم، حرمت را بیان می کند.

وجوب و حرمت، هر دو متعلق به یک عنوان است و«هو اکرام العلماء». اینجا ما می گوییم: بین این دو دلیل معارضه تحقق دارد، عنوانش عنوان تعارض است.

اما قسم سوم این است که می بینیم دو دلیل یکی شان بر دیگری تقدّم دارد، یعنی در عین ارتباط و در عین تعارض بدوی، ملاحظۀ تقدّم می شود. می بینیم احد الدلیلین بر دلیل دیگر مقدّم است و ترجیح دارد. مسألۀ مهم در این قسم این است که ببینیم ملاک ترجیح چیست؟ ملاک تقدّم کدام است؟ مناط رجحان چیست؟ چه چیز سبب می شود که احد الدلیلین بر دلیل دیگر تقدّم پیدا می کند؟

تقدّم یک دلیل بر دیگری به ملاک اقوائیت ظهور

این جا یک ملاک که آن ملاک معروف و متعارف است، عبارت از اولویت در ظهور است. اگر ما دیدیم که احد الدلیلین در مقام دلالت و در مقام ظهور، اقوای از دلیل دیگر است، بطوری که یکی عنوان ظاهر دارد و دیگری عنوان اظهر دارد، یکی عنوان ظاهر دارد و دیگری عنوان نصّ دارد. ما اینجا آن دلیلی را که از نظر ظهور، اقوا است، بر دلیل غیر اقوا، مقدّم می داریم ولو اینکه به حسب ظاهر، بینشان کانّ معارضه تحقق دارد. مثلا