سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 15 صفحه 549

دلیلی گفت: سلام به عالم، اکرام العالم، همین مقدار. این دلیل را وقتی شما کنار«اکرم العلماء» می گذارید، می بینید این دلیل با یک توسعه ای دایرۀ اکرام را دارد توسعه می دهد، که شما خیال نکنید که اکرام تنها این است که انسان از عالم دعوت کند پلو خورشت در مقابلش بگذارد. دائرۀ اکرام توسعه دارد، سلام به عالم هم اکرام العالم است. آیا این دلیل بر«اکرم العلماء»؟ تقدّم ندارد؟ چرا. علت تقدّمش اقوائیت ظهور است؟ نه، برای آنکه «اکرم العلماء» نیامده بود اکرام را معنا بکند. اگر اکرام را معنا می کرد و این دلیل حاکم به یک معنای قوی تری بیان می کرد، مسألۀ اقوائیت ظهور بود، اما«اکرم العلماء» همان طوری که نیامد مصادیق علماء را یک به یک مشخص بکند، نیامده در رابطۀ به اکرام هم یک توضیحی برای ما بدهد. از نظر زبان دلالت، زبانی در رابطۀ با اکرام ندارد. او می گوید«اکرم العالم». اما این دلیل می گوید: سلام هم اکرام است، سلام هم نوع من اکرام العالم.

علت تقدّم دلیل حاکم بر دلیل محکوم

پس علت تقدّم این دلیل بر«اکرم العلماء» ما نسمیه بالحکومه مرجعش به همین است که این دلیل حاکم، یک جهتی را متعرّض است که دلیل محکوم متعرض آن نیست، یا جهات مختلف، مثلا این دلیل می گوید: «اکرم العلماء»، دلیل دیگر به جای آن مثال اول که بگوید: «زید مثلا لیس بعالم» یا«الفساق لیس من العلماء»، یا مثلا سلام هم نوع من الاکرام بگوید: فلان علم لیس بعلم اصلا، مثلا موسیقی لیس بعلم. این دلیل می گوید:

«اکرم العلماء»، آن می گوید: موسیقی لیس بعلم. اگر اینجوری گفت، نمی توانیم بگوییم:

«الموسیقی لیس بعلم» ارتباطی به این دلیل ندارد، و الا لغویت لازم می آید. موسیقی علم هست یا نیست، به شما چه مربوط؟ بخواهیم بگوییم: ارتباط دارد نحویۀ ارتباطش این است که دلیل«اکرم العلماء» نیامده علوم را مشخص بکند، نیامده بگوید: فلان علم، «علم ام لا»، او می گوید: شما علم و عالم تحویل من بده، اما چه چیزی علم هست، یا علم نیست، من تعرضی ندارم.

پس اگر یک دلیلی گفت: موسیقی و فن موسیقی لیس بعلم، این بر«اکرم العلماء» تقدّم دارد، و مرجعش به این است که اگر افرادی در فن موسیقی تخصص پیدا کردند و بظاهر عنوان عالم پیدا کردند، «اکرم العلماء» شاملشان نمی شود، وجوب اکرام اینها را نمی گیرد.