سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 15 صفحه 554

العلماء» از نظر محدودۀ مراد متکلم، چیزی را بیان نمی کند بلکه محدودۀ استعمال را بیان می کند. امّا وقتی که یک دلیلی می گوید: ارادۀ من به اکرام فسّاق متعلق نشده است، «و لیس اکرام الفسّاق مرادا و منظورا لی»، این جهت را متعرض است که این حیثیت در دلیل قبلی مورد تعرض نبوده است.

عدم وجود تعارض بین دلیل حاکم و محکوم

شاهد آن هم عرض کردیم: در تعبیرات خود ما هست. خود عقلا در این سنخ تعبیرات هیچ گونه معارضه ای، منافاتی و تعارضی در کلمات و در صحبت ها ملاحظه نمی کنند. به متکلم نمی گویند: که تو اول گفتی: «اکرم کل عالم»، حالا می گویی: به طور کلی ارادۀ من به اکرام فساق تعلق نگرفته است، به طور کلی اصلا ارادۀ فساق فاقد مصلحتی است که در رابطۀ با عبد و تکلیف باید ملاحظه بشود و اشباه ذلک از تعبیراتی که ممکن است که تحقّق پیدا بکند.

در عام و خاص، مولا دو جور می تواند تعبیر بکند: یک تعبیرش همان است که اصطلاحا به آن تخصیص گفته می شود، مثل اینکه در مقابل«اکرم العلماء» بگوید:

«لا تکرم الفساق من العلماء»، تعبیر دیگر نتیجه اش همین است، منتها از آن تعبیر به حکومت می شود مثلا بگوید: «ما اردت اکرام الفسّاق من العلماء»، از اول ارادۀ من به اکرام فساق از علما، تعلق نگرفت. این هم همان است، منتها ملاکها عوض می شود. در تخصیص، مسألۀ اقوائیّت ظهور مطرح است امّا در اینجا، مسألۀ حکومت مطرح است که علّت تقدّم دلیل حاکم، همان است که منافاتی بین الدلیلین وجود ندارد. فرق آن تعرّض و عدم تعرض است و معنا ندارد که بین تعرض و عدم تعرض، منافات باشد. یک دلیل یک چیزی را متعرض است که دلیل دیگر فاقد تعرّض نسبت به آن چیز و به آن حیثیت است، و لذا منافاتی بین تعرّض و عدم تعرض ملاحظه نمی شود.

وسعت دایره حکومت

این حکومت، یک دائرۀ وسیعی دارد. از مثالهایی که عرض کردیم وسعت دائرۀ حکومت روشن می شود. گاهی فایدۀ آن، فایدۀ تخصیص است. گاهی فایدۀ آن، فایدۀ تقیید است، مثلا آیۀ حرج را با آیۀ وضو کنار هم بگذارید، آیۀ وضو می گوید: «یا أَیُّهَا