سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 15 صفحه 571

نیست؟ یعنی اگر انسان نماز جمعه را ترک کرد و مولا روز قیامت از انسان سؤال کرد«لم ترکت الصلاه الجمعه»؟ ما می توانیم بگوییم: برای اینکه تو بیانی برای وجوب نماز جمعه نداشتی؟ آیا مولا نمی تواند به ما جواب بدهد که مگر«لا تنقض الیقین بالشک» بیان نبود؟ مگر از طرف من این دستور به نام نهی از نقض یقین به شک به تو نرسیده بود؟ پس خود «لا تنقض» حکومت نیست بلکه ورود است. خود لا تنقض ولو اینکه بلسانه نمی گوید: «انا بیان» اما نفس وجودش بیان است، نفس تحققش بیان است، و با وجود بیان، دیگر جایی برای قاعده قبح عقاب بلابیان باقی نمی ماند. استصحاب موضوع او را از بین می برد.

«لا تنقض الیقین بالشک» لا بیانی را از بین می برد و تبدیل به بیان می کند. نتیجۀ این حرف، این است که استصحاب بر برائت عقلیه ورود دارد.

(سؤال... و پاسخ استاد): مسأله تعارض با اصل برائت جایی است که حالت سابقه باشد و الا با شک در شرب تتن، چون جای استصحاب نیست اصاله البرائه جریان پیدا می کند. اما جایی که حالت سابقه هست، هم دلیل برائت می خواهد برای خودش جا باز کند هم دلیل استصحاب جا باز کند، که ملاحظه کردیم با پیاده شدن لا تنقض دیگر قاعدۀ قبح عقاب بلابیان نمی تواند مطرح باشد.

دلیل تقدّم استصحاب بر اصاله الاحتیاط

حالا استصحاب را با اصاله الاحتیاط بررسی می کنیم که این هم«اصل عقلی». اصاله الاحتیاط می گوید: شما روز جمعه علم دارید به اینکه عند الزوال، تکلیفی به شما متوجه است، نمی دانید این تکلیف به ظهر متعلق است یا به نماز جمعه متعلق است، چون علم به تکلیف دارید و اشتغال یقینی اقتضای فراغ یقینی را دارد، لذا اصاله الاحتیاط می گوید:

هم باید نماز ظهر بخوانید هم باید نماز جمعه بخوانید. اینجا دو جور می شود استصحاب را جاری کرد. آن استصحابی که خوب می تواند به جنگ اصاله الاحتیاط برود، استصحاب عدم وجوب نماز ظهر است. بگوییم: در زمان حضور امام، نماز ظهر واجب نبود، حالا در زمان غیبت شک داریم نماز ظهر واجب است یا نه؟ عدم وجوب نماز ظهر را استصحاب می کنیم. نتیجه این استصحاب این است که لازم نیست شما روز جمعه نماز ظهر بخوانید، «لانها لیست بواجبه». استصحاب عدم وجوب نماز ظهر را اقتضا دارد.

قاعدۀ احتیاط اتیان به هر دو را اقتضا دارد هم نماز ظهر و هم نماز جمعه.