سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 15 صفحه 580

ملاحظه شد.

تعارض بین استصحابین

بحث مهمی که در اینجا باقی مانده است، تعارض بین دوتا استصحاب است. اولا چگونه بین دو استصحاب، تعارض واقع می شود؟ این جا مرحوم آخوند یک بیانی دارند که البته قدری نیاز به تکمیل دارد، و با ملاحظه آن تکمیل، بیان خیلی جامع و کامل می شود.

گاهی تعارض بین دو استصحاب به این نیست که ما علم اجمالی داریم به اینکه یکی از این دو استصحابها درست نیست و در حقیقت علم اجمالی داریم به اینکه حالت سابقه در یکی قطعا منتقض شده است، علم اجمالی به انتقاض نداریم، احتمال هم می دهیم که در هر دو حالت سابقه باقی باشد، ولی در عین حال بینشان معارضه افتاده است. چطوری چنین چیزی می شود؟

تعارض بین دو استصحاب به واسطه طروّ حالت جدید

ایشان می فرمایند: فرض کنید دو شیء در زمان سابق هر دو واجب بود و لازمۀ وجوبش هم این بود که جمع بین عمل به هر دو و اتیان هر دو امکان داشت، هر دو ممکن العمل بودند بدون اینکه هیچ مسأله ای در زمان سابق وجود داشته باشد، ولی الان که زمان لاحق پیش آمده است، دو چیز تازه پیدا شد: یک چیز تازه این است که بقای وجوبشان مشکوک است، به خاطر یک جهتی که پیش آمده است، مثل مسألۀ زمان غیبت که در نماز جمعه موجب شک در بقای وجوب شده است. جهتی پیش آمد که بقای وجوب را در هر دو مشکوک کرده است و یک جهت دومی هم تازه پدید آمده است، بدون اینکه در سابق بوده باشد و آن جهت دوم این است که الان در زمان لاحق و در شرایط فعلی، جمع بین این دو عمل، امکان ندارد. نمی شود بین این دو عمل جمع کرد.

مسائلی پیش آمده و خصوصیاتی تحقق پیدا کرده است که اگر ما بخواهیم بین این دو در مقام عمل، جمع کنیم امکان ندارد.

اینجا از طرفی نسبت به هرکدام، استصحاب وجوب جریان پیدا می کند و ما علم اجمالی نداریم به اینکه حالت سابقه در یکی منتقض شده است، بلکه احتمال می دهیم که