سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 15 صفحه 581

هر دو بر وجوبشان باقی باشند، بدون اینکه علم اجمالی هم در کار باشد، اما از طرف دیگر می بینیم که اگر این دو واجب باشند، مثل انقاذ دو غریق که هر دو فی نفسه واجب هستند، لکن در مقام عمل نمی شود بین آن دو جمع کرد، این جا هم چنین مسأله ای پیش آمده است. اینجا هم مثل همان مسأله انقاذ غریقین می شود. یعنی داخل در باب تعارض نیست، داخل در باب تزاحم است، یعنی دو استصحاب وجوب جریان پیدا می کند و دو «لا تنقض» نسبت به هرکدام جاری می شود، لکن چون در مقام عمل، جمع بین دو «لا تنقض» امکان ندارد و فرضا ترجیحی هم وجود ندارد، همان حکم متزاحمین که عبارت از تخییر است در آنجایی که اهم و مهمی نباشد، همان حکم اینجا پیاده می شود.

پس این یک نوع تعارض است که اگر شما بخواهید اسم این را تعارض هم نگذارید، ما خیلی بحثی با شما نداریم. می خواهید اسم این را تعارض بگذارید و حکم تزاحم را بر آن بار کنید، می خواهید از اول بگویید: این تعارض نیست، این دو استصحاب متزاحم است، مثل دو دلیل لفظی متزاحم، این هم دو استصحاب متزاحم است، و مسأله تخییر در اینجا مطرح می شود. این یک نوع که حسابش کنار می رود.

تعارض دو استصحاب به واسطه وجود علم اجمالی با توجه به تقدّم و تأخّر

اما نوع دوم آنجایی است که علت معارضۀ بین این دو استصحاب را این می بینیم که علم اجمالی داریم به اینکه حالت سابقه در یکی غیر معیّن از این دو منتقض شده است و این علم اجمالی است که ایجاد معارضه بین این دو استصحاب کرده است. می خواهیم دو استصحاب جاری کنیم اما علم اجمالی داریم که در یکی از اینها قطعا حالت سابقه منتقض است. اینجا ابتداء دو صورت دارد:

یک وقت این است که بین این دو استصحاب و بین این دوتا شک، هیچ گونه سببیت و مسببیتی وجود ندارد مثل اکثر موارد علم اجمالی. اگر شما علم اجمالی پیدا کردید به اینکه یک نجاستی در یکی از این دو ظرفی که حالت سابقه هر دو، طهارت بوده است واقع شد، حالا می خواهید دو استصحاب طهارت جاری کنید، شک دارید که«هذا الظرف طاهر ام لا؟»، استصحاب طهارت است. «ذاک الظرف طاهر ام لا»؟ استصحاب طهارت. ما می گوییم: این دو باهم متعارض است، برای اینکه ما علم اجمالی داریم که نجاستی با احد الانائین ملاقات کرد و ماء واقع در احد انائین را محکوم به نجاست کرد و