سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 15 صفحه 583

استصحابها ایجاد معارضه و تنافی کرده است. این سببیت و مسببیت شرعیه است.

اما سببیت و مسببیت عادیه مثل حیات زید و نبات لحیۀ زید. فرض کنید موقعی که از پیش شما رفت لحیۀ او روئیده نشده بود، حالا یک سال گذشت، بعد از یک سال، شما دوتا شک دارید: شک می کنید که نبات لحیه برای او پیدا شده است یا نه و منشأ شک شما در اینکه نبات لحیه برایش پیدا شده است یا نه، این است که نمی دانید که حیاتش باقی است یا نه. اینجا دو استصحاب متعارض داریم: یکی استصحاب بقای حیات زید و یکی استصحاب عدم نبات لحیۀ زید. حالت سابقه هر دو محفوظ است، اما ما یقین داریم که بین این دو جمع نمی شود. اگر حیات زید بقا پیدا کرده است، عادتا نبات لحیه هم همراهش هست و اگر نبات لحیه تحقق پیدا نکرده است، چون شک ما مسبب از حیاتش است، پس حیاتی در کار نبوده است و موتی برای او پیش آمده است.

سببیت و مسببیت عقلیه هم مثل حرارت و آتش اگر در یک جایی فرض کنیم استصحاب بقای یکی و عدم دیگری را، مثلا فرض کنیم آتش تحقق داشته است و در آن اوائلش حرارتی نبوده است، حالا شما دور شدید شک می کنید که حرارت پیدا شد یا نه، منشأش این است که آیا آتش در آنجا باقی هست یا نه؟ از طرفی استصحاب بقای آتش را جاری کنید، از طرفی استصحاب عدم حرارت را جاری کنید، با اینکه شک در بقاء حرارت مسبب از شک در بقای آتش است، و سببیت و مسببیت اینها، سببیت و مسببیت عقلی است. پس ما در سه مورد باید بحث کنیم: یکی در آنجایی که در تعارض هیچ سببیت و مسببیتی نباشد، مثل اطراف علم اجمالی بدون سببت و مسببیت. یکی در آنجایی که سببیت و مسببیت شرعیه باشد. یکی هم آنجایی که سببیت و مسببیت عقلیه باشد.

ببینیم که تعارض بین استصحابین در این سه مورد حکمش چیست؟

پرسش:

1 - مقتضای دقّت در عنوان علم و عدم علم در اصول عملیه چیست؟

2 - مقصود از علم در اصول عملیه چه علمی است؟

3 - دلیل تقدم استصحاب بر برائت شرعیه چیست؟

4 - در تعارض بین دو استصحاب چند صورت تصور می شود؟ توضیح دهید.

5 - انواع سببیّت و مسببیّت دو استصحاب را نسبت به هم بیان کنید.