سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 15 صفحه 60

جواز استصحاب بقای سببیت با مجعول شرعی بودن سبب

روی این مبنا ما استصحاب بقای سببیت می توانیم بکنیم ولی شرطش این است که یک سببیت شرعی مفاد دلیل باشد. آیا از سببیت در«ان جائک زید فاکرمه» به صورت قضیه تعلیقیه استفاده می شود که این سببیت شرعیه هست؟ بله. اصلا معنای تعلیق، سببیت است، یا اینکه کسی احتمال بدهد که در«ان جائک زید فاکرمه»؛ یعنی در حکم تعلیقی آیا شارع غیر از حکم تکوینی جعل کرده است، یا اینکه اینجا یک حکم وضعی هم به نام سببیت آن هم سببیت شرعیۀ مجعوله داریم؟ این معنا مقداری بعید به نظر می رسد که در«ان جائک زید فاکرمه» شارع دوتا جعل داشته باشد. یک جعل حکم تکلیفی«معلقا علی الشرط» و یک جعل سببیت برای شرط نسبت به جزا، ما کاری به اینجا نداریم، به طور کلی این حرف را می گوییم: اگر در موردی شما سببیت شرعیه را پیدا کردید، بخواهید استصحاب سببیّت شرعیه را جاری کنید، استصحاب سببیت شرعیه مانعی ندارد. آیا استصحاب سببیّت شرعیه برای چه هدفی است؟ برای ترتّب مسبب «عند وجود السبب»، آیا این ترتّب مسبب«عند وجود السبب» مسأله عقلی است و در نتیجه استصحاب سببیت همیشه مثبت است و به علت مثبتیت بلافائده است، یا اینکه نه.

شبهۀ مثبتیت و ارتباط آن با نظر امام(ره)

از کلام امام بزرگوار استفاده می شود که در ذهن ایشان شبهۀ مثبتیت آمده است، لذا می فرمایند: درست است که سببیت را شارع جعل کرده است، سببیت خودش مجعول شرعی است اما شما با استصحاب سببیت چه نتیجه ای را می خواهید بگیرید؟ می خواهید بگویید: «فالمسبب حاصل عند وجود السبب»، این مسألۀ عقلی است و ترتب و تحقق مسبب«عند وجود السبب امر عقلی»، چطور شما به استصحاب این امر عقلی را اثبات می کنید؟ «هذا مثبت».

لکن این مسأله به نظر قاصر اینجانب این طور نیست، در آن جایی که مستصحب ما خودش مجعول شرعی باشد، گفتیم: آثار عقلیه هم بر آن ترتب پیدا می کند، این مسأله ای که شنیده شده که آثار عقلیه ترتب پیدا نمی کند و آثار شرعیۀ به واسطه آثار عقلیه بار نمی شود، در جایی است که مستصحب ما خودش مجعول شرعی نباشد، و الاّ اگر