سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 15 صفحه 8

لا یکون واجبا». کما اینکه در همه مسائل اینطور است. شما فرض کنید بما انکم زوج یک وظایفی دارید، اما لا بما انکم روحانی و مقیّدا بانّه روحانی. اگر به شما گفتیم: «یجب علیکم انفاق الزوجه، أی بما انّکم ازواج، لا بما انکم ازواج مقیّد»، به اینکه روحانی هستید، لذا می توانیم اینجا اثبات و نفی درست بکنیم. بگوییم: شما«بما انّک زوج یجب علیک انفاق زوجتک، اما بما انّک زوج روحانی، لا یجب علیک انفاق زوجتک». پس در ما نحن فیه هم مسأله این است.

تغایر موضوع بلحاظ وجود یا عدم قید

حساب وجود قید و عدم وجود قید موضوع را متغایر می کند، موضوع را متعدد می کند، و اگر موضوع متعدد شد، آنوقت نفی و اثبات روی یک موضوع نیامده است، و اگر نفی و اثبات روی یک موضوع نیامده باشد، چه تعارضی بین این دو تا استصحاب شما ملاحظه می کنید؟ در مقام عمل هم شما واجب است برایتان جلوس، یعنی بعد الزوال هم جلوس برایتان واجب است. اما اگر کسی از شما پرسید چه چیزی برای شما واجب است؟ حق ندارید که بگویید: جلوس مقیّد بما بعد الزوال واجب است، این کذب است. باید بگویید: جلوس واجب است. همانطوری که جلوس قبل از زوال واجب بود، و قبل از زوال عنوان ظرفیت داشت و هیچ گونه عنوان قبل از زوال مدخلیتی در موضوع و حکم به عنوان قیدیت نداشت، بعد از زوال هم همین است. لذا وقتی که از شما می پرسند شما باید بگویید: بله، آن چه که بر من واجب است جلوس است، لذا باید جلوس بکنم. اما اگر از شما سؤال شد که جلوس مقیّد بهذا الزمان چه حکمی دارد؟ جواب این است که«لیس بواجب»، جلوس مقیّد بهذا الزمان هیچ وجوب ندارد.

همانطوری که قبل از ظهر جلوس واجب بود، الان هم جلوس واجب است. لذا از نظر عمل شما را در هیچ مضیقه ای قرار نمی دهد، چون منافاتی بین اینها نیست که شما را در مضیقه قرار بدهد.

اما به خلاف دلیلی که می گوید: نماز جمعه واجب است، یک دلیل هم می گوید: نماز جمعه واجب نیست. از نظر اینکه موضوع واحد است و نفی و اثبات روی موضوع واحد بار شده است، معارض است، و از نظر نیت، شما بخواهید نیت وجوب بکنید«یمکن ألاّ یکون واجبا»، نیت وجوب نکنید، «یمکن ان یکون واجبا». پس آنجا امکان اجتماع نه