سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 16 صفحه 204

هست. «اکرم کل عالم» حتی عالم فاسق را شامل می شود«بدلاله لفظیه و بما انّه عالم لا بما انه فاسق»، می گوید: ما با عالم سروکار داریم و این فاسق هم عالم است. «لا تکرم الفساق من العلماء» هم به دلالت لفظی، ناظر به وضع فساق از علما است. لذا در ابتدا، بین«اکرم کل عالم» و دلیل مخصّص، معاندت و تنافی بدوی مطرح است و این معاندت در دلالت لفظی است. عالم به دلالت لفظی، علمای فاسق را هم شامل می شود. «لا تکرم الفساق من العلماء» به دلالت لفظی از اکرام فساق از علما جلوگیری می کند، منتها گفتیم:

این معاندت و منافات، بدوی است و اگر محیط تقنین را در نظر بگیریم، تنها در محیط تقنین است و الا اگر غیر محیط تقنین باشد، این معاندت استقرار دارد.

اگر عام و خاص در کلام یک آدم عادی مطرح بشود، این موجبۀ جزئیه با سالبه کلیه مناقض است. موجبۀ کلیه هم با سالبۀ جزئیه مناقض است و منطق این معنا را روشن کرده اما در محیط تقنین، یک شأن خاصی دارد که معاندت بین عام و خاص، معاندت مستقر نیست بلکه این تعاند ابتدایی، با دقت و مراجعۀ به عقلا برطرف می شود. اما اگر همین را در غیر محیط تقنین پیاده کردید، بین دو دلیل لفظی، یک معاندت ریشه دار به وجود می آید. او به دلالت لفظیه بر وجوب اکرام حتی فساق از علما دلالت می کند و این هم به دلالت لفظیه از اکرام فساق از علما نهی می کند.

بررسی ارتباط عام و خاص و مطلق و مقیّد با دلالت لفظیه

پس ما در باب عام و خاص چه قائل به تقدّم خاص بر عام بشویم مثل عام و خاص محیط تقنین و چه قائل نشویم مثل سایر مقامات، سروکار ما با دلالت و دلالت لفظیه است. در باب مطلق، اطلاق را از کجا به دست می آوریم؟ وقتی که مولا می گوید: «اعتق رقبه» و شما می گویید: این رقبه اطلاق دارد مثلا مؤمنه و غیرمؤمنه را می گیرد، چگونه؟ به چه نوع دلالتی می گیرد؟ همین که شما می گویید: اطلاق، مقدمات حکمت لازم دارد. در باب عام چرا این حرف را نمی زنید؟ عام به مقدمات حکمت کار ندارد؟ عام به واضع ارتباط دارد؟ عام هم به واضع ارتباط دارد. آیا کلمۀ کل را برای تکثیر وضع کرده یا نه؟ اگر وضع کرده، عام است. اگر وضع نکرده، نیست.

اما در باب مطلق، آیا شما سراغ این می روید که ببینید رقبه برای چه وضع شده؟ آیا رقبه، برای رقبۀ اعم از مؤمنه و کافره وضع شده، یا رقبه برای خصوص مؤمنه وضع شده؟