سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 16 صفحه 336

وجوب اکرام داشته باشد، و من جهت انّه فاسق، حرمت اکرام داشته باشد. نتیجه این بشود که شما قائل به جواز اجتماع امر و نهی هستید، دیگر اینجا بحث نکنید که آیا عامین من وجه داخل در اخبار علاجیه هست، یا نه؟ روشن است که عامین من وجه در اخبار علاجیه داخل نیست، برای اینکه در مادۀ اجتماعش هر دو حکم وجود دارد. جواب این حرف چیست؟

جواب این حرف، چیزی است که مرحوم آخوند(آن طوری که در ذهنم هست) در کفایه اشاره می کند که مسألۀ عامین من وجه از مسألۀ اجتماع امر و نهی جداست. مسألۀ اجتماع امر و نهی در آنجایی است که ما از هر راهی احراز کرده باشیم که در مادۀ اجتماع، مقتضی کلا الحکمین وجود دارد، احراز کرده باشیم که صلاه در دار غصبی هم مصلحت صلاتی دارد(همان مصلحتی که در سایر مصادیق صلاه وجود دارد) و هم مفسدۀ غصبی وجود دارد، همان مفسده ای که در سایر مصادیق غصب وجود دارد.

یکی از شرایط اجتماع امر و نهی، این است که مقتضی کلا الحکمین را در مادۀ اجتماع، احراز کرده باشیم و لذا آنجا مسألۀ تزاحم مطرح است، نه مسألۀ تعارض. اما در عموم و خصوص من وجه که سروکار ما با عنوان تعارض است، در حقیقت مسأله این است که ما در مادۀ اجتماع، مقتضی کلا الحکمین را احراز نکرده ایم. به عبارت روشن تر:

در مادۀ اجتماع، یک حکم وجود دارد: عالم فاسق، یا حکمش وجوب اکرام است، برطبق«اکرم العلماء» یا حرمت اکرام است، طبقا«للاتکرم الفساق» اما این طور نیست که هم ملاک وجوب اکرام کل عالم در آن وجود داشته باشد و هم ملاک حرمت اکرام فاسق در آن وجود داشته باشد.

لذا ما که اینجا مسألۀ تعارض بالعموم و الخصوص من وجه را مطرح می کنیم، در حالی مطرح می کنیم که در مسألۀ اجتماع امر و نهی، قائل به جواز اجتماع شدیم. با آنکه مسألۀ جواز اجتماع را علی التحقیق اختیار کردیم، مع ذلک اینجا مسألۀ معارضه مطرح است، یعنی نمی دانیم که در مادۀ اجتماع، کدام یک از دو حکم وجود دارد، نمی دانیم که مقتضی کلا الحکمین در مادۀ اجتماع هست؟ طبعا یک حکم در مادۀ اجتماع احراز شده است، آن حکم یا وجوب اکرام است و یا حرمت اکرام.

این، یک نکته ای بود که به نظر من نیاز داشت به آن توجه داشته باشید که این مسأله و با مسألۀ اجتماع امر و نهی خلط نشود. پس حالا بحث ما این است که آیا تعارض