سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 16 صفحه 418

اینجا می گوید: «یجب الاخذ بأحدهما او بهما جمیعا» معنایش این است که این دو روایت در واقع اصلا متعارض نیستند. اگر روایتی دلالت بر نهی کراهتی می کند و روایت دیگر دلالت بر ترخیص در ارتکاب دارد، آیا بین این دو، منافات وجود دارد؟

به تعبیر اصطلاحی: اینجا تخییر واقعی مطرح است، غیر از آن تخییری که محل بحث است. تخییر در مورد خبرین متعارضین به عنوان یک حکم ظاهری مطرح است، امّا به خلاف اینجا که به عنوان یک حکم واقعی است و اساس آن هم، مسألۀ عدم تعارض است و شاهد آن هم«او بهما جمیعا» است، درحالی که در روایتین متعارضتین اصلا «بهما جمیعا» یک امر غیر معقولی است و ما نمی توانیم به«بهما» تعبیر کنیم برای این که قبل از آن ذکر شده است: «یجب الاخذ باحدهما او بهما جمیعا او بایّهما شئت و احببت»، معنی«بهما» یعنی«بکلیهما» و اخذ به خبرین متعارضین اصلا غیر معقول است.

برخی کلمۀ تخییر را در روایت دیده اند و اصلا دقت نکرده اند و گمان کرده اند که اینجا«موسّع علیک بایّهما أخذت» ذکر شده و در آن روایت تخییر هم«موسّع علیک و بأیّهما أخذت» ذکر شده است و حال آنکه بین تخییری که روایت در اینجا ذکر کرده است، با آن تخییر بودن بعید. پس«موسّع ذلک لک من باب التسلیم لرسول الله و الردّ الیه و الینا و کان تارک ذلک» اگر کسی رها کند، نه در عمل بلکه«من باب العناد و الانکار و ترک التسلیم لرسول الله مشرکا بالله العظیم».

بعد خود حضرت(علیه السلام) نتیجه می گیرند و این نتیجۀ همۀ روایت است: «فما ورد علیکم من خبرین مختلفین فاعرضوهما علی کتاب الله، فما کان فی کتاب الله موجودا حلالا أو حراما فاتبعوا ما وافق الکتاب» این قسمت اول روایت. قسمت دوم روایت: «و ما لم یکن فی الکتاب فاعرضوه علی سنن رسول الله صلی الله علیه و آله فما کان فی السنّه موجودا، منهیّا عنه نهی حرام و مأمورا به عن رسول الله أمر ألزام فاتّبعوا ما وافق نهی رسول الله و أمره» ترجیح به موافقت سنت النبی و طرح مخالف سنت النبی. این هم قسمت دوم روایت بود. قسمت سوم: «و ما کان فی السنّه نهی أعافه و کراهه ثمّ کان الخبر الأخیر خلافه» می بینید یک روایتی موافق با آن است و یک روایتی مخالف آن می گوید:

می توانی ترک کنی، و اعتنا نکنی، نه اینکه بگوید: کراهت دارد، «فذلک رخصه فیما عافه رسول الله و کرهه و لم یحرّمه» این ترخیص در انجام چیزی است که رسول خدا آن را مکروه دانسته و حرام نکرده است.