شرح فارسی کفایه الاصول آخوند خراسانی جلد 1 صفحه 134

احدها ان المراد بالمشتق هاهنا لیس مطلق المشتقات.

بل خصوص ما یجری منها علی الذوات مما یکون مفهومه منتزعا من الذات بملاحظه اتصافها بالمبدا و اتحادها معه بنحو من الانحاء کان بنحو الحلول او الانتزاع او الصدور او الایجاد کاسماء الفاعلین و المفولین و الصفات المشبهات.

بل و صیغ المبالغه و الاسماء الأزمنه و الامکنه و الآلات کما هو ظاهر العنوانات و صریح بعض المحققین مع عدم صلاحیه ما یوجب اختصاص النزاع بالبعض الا التمثیل به و هو غیر صالح کما هو واضح فلا وجه لما زعمه بعض الاجله من الاختصاص باسم الفاعل و ما بمعناه من الصفات المشبهه و ما یلحق بها و خروج سایر الصفات و لعل منشئه توهم کون ما ذکره لکل منها من المعنی مما اتفق علیه الکل.

و هو کما تری و اختلاف انحاء التلبسات حسب تفاوت مبادی المشتقات بحسب الفعلیه و الشأنیه و الصناعه و الملکه حسبما یشیر الیه لا یوجب تفاوتا فی فی المهم من محل النزاع هاهنا کما لا یخفی.

در مسئله بشویم و در تفصیل اقوال و بیان دلیل بشویم سزاوار است که چند اموری را مقدم کنیم:

انواع اتحاد مشتق با ذات

قوله:احدها الخ اول اینکه مراد بمشتق در اینجا نیست مطلق مشتقات حتی فعل و مصدر را هم بگیرد بلکه فقط شامل خصوص آن مشتقاتی می شود که جاری می شود از آنها بر ذوات و محمول واقع می شود از چیزهائی که می باشد مفهوم آنها گرفته شده باشد از ذات یعنی حمل بر آنها جایز باشد مثلا نمی شود گفت زید ضرب ولی جایز است بگوئیم زید ضارب یعنی:آن مبدأ با ذات خودش متحد باشد لفظ ضارب با زید متحد باشند و این اتحاد یا بنحو حلول است