شرح فارسی کفایه الاصول آخوند خراسانی جلد 1 صفحه 136

ثم إنّه لا یبعدان یراد بالمشتق فی محل النزاع مطلق ما کان مفهومه و معناه جاریا علی الذات و منتزعا عنها بملاحظه اتصافها بعرض او عرضی و لو کان جامدا کالزوج و الزوجه و الرق و الحر فان ابیت الا عن اختصاص النزاع المعروف بالمشتق کما هو قضیه الجمود علی ظاهر لفظه فهذا القسم من الجوامد ایضا محل النزاع کما یشهد به ما عن الایضاح فی باب الرضاع فی مسئله من کانت له زوجتان کبیرتان ارضعتا زوجته الصغیره ما هذا لفظه تحرم المرضعه الاولی و الصغیره مع الدخول بالکبیرتین.

عموم نزاع در مشتق و لو جامد یا عرضی باشد

قوله ثم انّه الخ بعد بعید نیست که اراده کنیم از مشتق در محل نزاع مطلق آنچه را که می باشد مفهوم او و معنایش جاری بر ذات و گرفته شده باشد از آن ذات یعنی هر ذاتی که صفتی داشته باشد آن صفت در مشتق است یا بعرض باشد یا عرضی و آن صفت از آن ذات گرفته شده باشد او مشتق است و محل نزاع ماست اگرچه جامد هم باشد مثل زوج و زوجه و رق و حریت قوله بعرض او عرضی و مخفی نماند که عرض مثل اعراض تسعه است مثل سفیدی و سیاهی و غیره ولی عرضی آنست که وجود خارجی ندارد منشأ او وجود دارد مثل زوجیت و ملکیت که امور اعتباریه هستند.

بعد اگر شما امتناع نمودید و گفتید محل نزاع ما فقط آن مشتقی است که از لفظ مشتق فهمیده می شود یعنی از دیگری گرفته شده است مثل ضارب و مضروب و غیره و این جوامد مثل زوجیت و حریت و غیره را کنار گذاردید جواب می دهیم که این جوامد اگرچه از جهت موضوع داخل نیستند ولی حکما داخل در محل نزاع هستند یعنی موضوعا این ها جزء مشتقات نیستند که داخل باشند در محل نزاع ولی حکما چون احتیاج به آنها داریم و غرض ما مترتب بر این ها