شرح فارسی کفایه الاصول آخوند خراسانی جلد 1 صفحه 193

الثانی الفرق بین المشتق و مبدئه مفهوما انه بمفهومه لا یابی عن الحمل علی ما تلبس بالمبدا و لا یعصی عن الجری علیه لما هما علیه من اشکال دیگری که صاحب کفایه نموده است که اگر شیء را در مفهوم مشتق بگیریم لازمه دارد تکرار موضوع در قضیه مثل زید قائم لازم دارد بگوئیم زید شیء ثبت له القیام و این تکرار است جواب آنکه اگر گفتیم الانسان کاتب یا زید کاتب مثل آنست که بگوئیم زید ثبت له النطق یا الانسان ثبت له النطق و این تکراری در او نیست کما لا یخفی و اما آنکه مصداق شیء در مفهوم مشتق گرفته نشده است و مفهوم شیء گرفته شده است بر اینست که مصادیق شیء در خارج بلا اشکال متباین هستند و لذا گفتیم مصداق شیء بر ممکنات و ممتنعات بلکه بر ذات اقدس الهی شامل است بلکه اگر دو فردی از یک طبیعی باشند باز هم افراد خارجیه و مصادیق شیء با یکدیگر متباین هستند مثل آنکه بگوئیم زید قائم و عمرو قائم و الجدار قائم و غیر این ها که بلا اشکال افراد و مصادیق شیء چون متباین هستند لازم دارد که اگر مصداق شیء را در معنی مشتق گرفتیم لازمه دارد که وضع عام و موضوع له خاص باشد در مشتقات مثل حروف که گذشت و این خلاف اتفاق همه است که وضع در مشتقات مثل اسماء اجناس می ماند یعنی وضع عام و موضوع له عام است کما لا یخفی.

فرق بین مشتق و مبدأ آنکه مصدر باشد

قوله:الثانی الفرق بین المشتق و مبدئه الخ دوم اینکه فرق بین مشتق و مبدئش یعنی مصدرش چیست گفته شده که فرق بین آنها اینست که مشتق بمفهومه و بمعنی خودش امتناع ندارد از حمل شدن برآن ذاتی که متلبس به مبدأ است و مانعی ندارد که مشتق را حمل کنیم برآن ذات مثل اینکه بگوئیم زید ناطق یا قائم یا غیره چونکه این ذات که زید باشد با مشتق خارجا متحد هستند و یکی هستند و این اتحاد یا صدوری است یا وقوعی و غیره