شرح فارسی کفایه الاصول آخوند خراسانی جلد 1 صفحه 263

مؤکد که آن را اراده می نامند بالوجدان فعل یا ترک از اختیاری انسان خارج نمی شود و در تمام حالات باختیار انسان است.

رد کسانی که می گویند ترجیح بلا مرجح محال است

و اینکه گفتیم که غالبا برای فعل یا ترک آن مرجحی می خواهد رد برآن کسانی است که می گویند ترجیح بلا مرجح قبیح است یعنی می گویند اگر در فعل خارجی که لازم است یکی از آنها را ایجاد کند انسان بدون مرجح محال است و این حرف غلط و اشتباه است و ما یک مثلی برای شما می زنیم وجدانا که ببینید آیا اینجا مرجحی دارد یا نه

مثلا اگر شخص گرسنه ای یا تشنه ای رسید بسر چند قرصه نان و همچنین چند ظرف آب که همه نانها اندازه هم و مثل هم هستند و همچنین کاسه آبها هیچ کدام مرجحی و مزیتی بر دیگری ندارند آیا این شخص عاقل در این بین چون می بیند این نانها و آبها مرجح و مزیتی بر دیگری ندارند آیا از گرسنگی و تشنگی می میرد اینجا و اگر فرضا آمد و نه نان خورد و نه آب آیا عقلاء او را مدح می کنند یا ذم بلا اشکال اگر ترک فعل کرد مذمت آن را می کنند و یکی آنها را بلا مرجح عمل کرد مدحش می کنند.

و همچنین اگر کسی از شیری فرار کرد و بر جاده دو راهی رسید و هیچ کدام بر دیگری مزیتی ندارد بلا اشکال و بالوجدان یکی از این دو راه را می گیرد و می رود و خودش را حفظ می کند و کذا نظائر آنها و خلاصه آنکه انسان زمانی که برای او شوق مؤکد حاصل شد که آن شوق مؤکد را اراده می نامند آن اراده و شوق مؤکد علت تامه از برای افعال خارجیه انسان نمی باشد بلکه اختیار که قوه ای است که خدای تعالی بانسان عطا فرموده است آن قوه در تمام حالات موجود است و