شرح فارسی کفایه الاصول آخوند خراسانی جلد 1 صفحه 3

و هو الذی یبحث فیه عن عوارضه الذاتیه ای بلا واسطه فی العروض

واسطه در عروض،واسطه در ثبوت،واسطه در اثبات

در علم نحو و الصلاه واجبه در علم فقه و مبادی تقسیم می شود بر دو قسم مبادی تصوریه که تعریف موضوع و یا محمول و اجزاء آنها اگر مرکب باشند و حدود آنها می باشد مثل شناختن اجزاء نماز از تکبیر و حمد و سوره و غیره که اجزاء موضوع علم فقه است یا کلمه چیست یا مرفوع یعنی چه که تعریف موضوع یا محمول در علم نحو است و اما مبادی تصدیقیه عبارت است از دلیلی که اثبات می کند محمول را بر موضوع مثل دلیل وجوب صلاه چیست مثلا می گویم آیه شریفه أَقِیمُوا الصَّلاٰهَ و غیره یا چرا فاعل مرفوع است جواب آنکه استعمال عرب بر اینست قوله بلا واسطه فی العروض الخ یعنی بحث از عوارض ذاتیه موضوع باید بشود و واسطه بر سه قسم است.

اول واسطه در عروض که مصنف فرموده مثل الانسان ماش یا انه متحرک که ماشی و حرکت به واسطه حیوان حمل بر انسان شده که اولا حمل بر حیوان می شود و بالعرض و مجاز حمل بر انسان می شود.

دوم واسطه در ثبوت و آن چیزی است که علت و سبب شود برای حکم مثل مصالح واقعیه که علت شده که صلاه واجب باشد و غیره از احکام شرعیه نه واسطه در اثبات.

سوم واسطه در اثبات که در اشکال اربعه می آید مثل متغیر که واسطه است بین عالم و حادث مثل العالم متغیر-و کل متغیر حادث-فالعالم حادث که این متغیر واسطه شد تا نتیجه العالم حادث بدست ما بیاید که او را واسطه در اثبات می نامند نه واسطه در ثبوت اگرچه واسطه در ثبوت هم ممکن است باشد بعض موارد.

قوله هو نفس موضوعات مسائله الخ- مخفی نماند که موضوع هر علمی