شرح فارسی کفایه الاصول آخوند خراسانی جلد 1 صفحه 52

لا یکون حینئذ دلاله بل یکون هناک جهاله و ضلاله یحسبها الجاهل دلاله و لعمری ما افاده العلمان من التبعیه علی ما بیناه واضح لا محیص عنه و لا یکاد ینقضی تعجبی کیف رضی المتوهم ان یجعل کلامهما ناظرا الی ما لا ینبغی صدوره عن فاضل فضلا عمن هو علم فی التحقیق و التدقیق السادس لا قوله:و یتفرع علیها تبعیه مقام الاثبات للثبوت الخ.

و دیگر اینکه مقام اثبات تابع مقام ثبوت است و مقام کشف تابع مقام مکشوف است یعنی اگر در ثبوت و مکشوف اراده داشته متکلم و ثابت شده در مقام ثبوت و مکشوف این لفظ دال برآن معنی هست و الا اگر واقعا اراده نداشته دال برآن معنی نیست.

دلالت تصدیقه الفاظ تابع اراده متکلم است

قوله:و لذا لا بد من احراز کون متکلم بصدد الافاده الخ.

و از این جهت ما می گوییم که وقتی متکلم کلامی را گفت به واسطه ظهور لفظ او اراده داشته است و عمل می کنیم بحرف او چون اگر گفت مثلا جئنی بماء عقلا می گویند اراده داشته و باید عمل نمود بحرف او و الا اگر اراده نداشته باشد متکلم این دلالت را ندارد اگرچه از دلالت تصوریه او پیدا می شود این معنی یعنی بموجب گفتن او کلامی را مفردات آن کلام در ذهن ما خطور می کند و لو آنکه از پشت دیوار گفته باشد و یا این لفظ از بلا شعور و بلا اختیار باشد پس ملخص کلام علمین این شد که در مقام تصدیق اگر متکلم اراده داشته این لفظ را دال بر این معنی هست و الا اگر اراده نداشته است دال بر این معنی نیست.

قوله:ان قلت الخ اگر کسی اشکال کند که شما که می گویید لفظ تابع اراده است اگر متکلم لفظی را از روی خطا گفت مثلا گفت زید اشتباها بجای عمرو یا یقین و اراده داشت ولی از لفظ او اراده معلوم نبود مثل عمومات که وارد