شرح فارسی کفایه الاصول آخوند خراسانی جلد 1 صفحه 7

و المسائل عباره عن جمله من قضایا متشتّته جمعها اشتراکها فی الدخل فی الغرض الذی لاجله دون هذا العلم فلذا قد یتداخل بعض العلوم فی بعض المسائل

موضوعی بحث عوارض ذاتیه او باشد و بدون واسطه در عروض باشد بلکه اکثر بحثها واسطه عروض دارد.

تمایز علوم بغرض آن علم است نه بموضوع یا محمول

جواب آنکه اگرچه قوم و علماء منطق و فلسفه عالیه بیان نموده اند که بحث از موضوع هر علمی باید بحث از عوارض ذاتیه آن علم باشد و واسطه در عروض نداشته باشد ولی این مطلب را دلیل برآن نداریم و بی مدرک است و بلکه هر عارضی که حمل می شود بر موضوع علم و دخیل در غرض آن علم باشد بحث از موضوع علم است سواء آنکه این عرض ذاتی باشد یا غیر ذاتی واسطه در عروض داشته باشد یا نداشته باشد.

قوله:و المسائل الخ مراد مصنف آنست که مسائل هر علمی از جمله قضایایی است که این قضایا موضوعا و محمولا متشتت و مختلف است ولی جمع می کند آنها را دخیل در غرض که این علم برای آن غرض نوشته شده است مثلا موضوع علم نحو کما آنکه گذشت عباره بود از کلمه و کلام ولی مسائل آن کل فاعل مرفوع و کل مفعول منصوب و کل مضاف الیه مجرور این موضوعات مسائل که فاعل و مفعول و مضاف الیه باشد هر سه با یکدیگر مخالفند و غیر دیگر هستند کما آنکه محمولات آنها که رفع و نصب و جر باشد با یکدیگر مختلف و غیر دیگری می باشند ولی تمام این ها چون دخیل در غرض واحد علم نحو می باشند که آن غرض واحد است همه از این جهت متحد هستند در اشتراک فی الغرض و تمام این ها را مسائل علم نحو می نامند و لو مختلف و متشتت باشند و کما آنکه موضوع علم فقه افعال مکلفین