نیم قرن تدریس و تبلیغ حجت الاسلام والمسلمین محسن قرائتی صفحه 239

تنها که شایسته تشویق نیست، بلکه شایسته توبیخ است. «أَعْطی قَلِیلًا؛ و اندکی (از مال) بخشید.» (نجم/ 35)

ب) نکات ضروری در توبیخ

توبیخ نیز اصولی دارد که باید رعایت شود:

1. غیر مستقیم باشد.

2. به گونه­ای عمل شود که به یأس تبدیل نشود.

3. همراه با نشان دادن راه جبران باشد.

4. پس از پشیمانی فرد صورت نگیرد. همچون یوسف علیه السلام که برادران خطاکار خود را پس از پشیمانی توبیخ نکرد و فرمود: «لا تَثْرِیبَ عَلَیْکُمُ الْیَوْمَ ؛ امروز بر شما توبیخ و ملامتی

نیست.»(یوسف/ 92)

5. در انتقاد، همه را توبیخ نکنیم؛ اشتباه فردی یا گروهی، نباید سبب عمومی شدن توبیخ و سرایت آن به دیگران(هم کلاسی، هم مدرسه ای، هم شهری، بستگان و. . . ) گردد.

6. دلیل تنبیه و توبیخ اعلام شود.

7. توبیخ و تنبیه متناسب با میزان نقش افراد در تخلف باشد: «وَالَّذی تَوَلّی کِبْرَهُ مِنْهُمْ لَهُ عَذابٌ عَظیمٌ؛ کسی که در انجام گناه نقش اصلی را ایفا کرده است، عذاب بزرگ و مجازات سنگینی در انتظارش است.»( نور/ 11) همچنین تنبیه شدید در برخورد با تخلفات بزرگ: «قالَ فَاخْرُجْ مِنْها فَإِنَّکَ رَجیمٌ؛ (خداوند) فرمود: پس از صف فرشتگان (واین مقام) خارج شو که همانا تو رانده و مطرودی.»(ص/ 77)

8. باید همراه با ارشاد و رهنمود باشد. (1)

9. مناسب با عمل باشد.

10. در توبیخ باید به حداقلّ قانع بود واعتدال مراعات شود و بیهوده تکرار نگردد؛ امیرالمؤمنین 7 می فرماید: «الِافراطُ فِی المَلامَهِ یَشُبُّ نیرانَ اللّجاجه؛ زیاده روی