- * انواع مختلف تفسیر 1
- نکاتی پیرامون تفسیر موضوعی 1
- اشاره 1
- پیشگفتار 1
- * تفسیر موضوعی چیست؟ 3
- * چه مشکلاتی را با تفسیر موضوعی میتوان حل کرد؟ 5
- سابقه تفسیر موضوعی 7
- * تفسیر موضوعی در کلمات علما و بزرگان پیشین: 12
- * روش صحیح در تفسیر موضوعی: 14
- * مشکلات تفسیر موضوعی 15
- * چرا این بخش از تفسیر قرآن نموّ کافی نکرده است! 17
- اشاره 20
- همه کار به نام خدا 20
- شرح مفردات 21
- تفسیر و جمعبندی آیات 24
- چرا فقط با نام خدا شروع میکنیم؟! 24
- 1- اهمیّت فوقالعاده «بسماللَّه» 27
- توضیحات 27
- 2- آیا بسم اللَّه جزء تمام سورههای قرآن است؟ 30
- 3- چرا در آغاز سوره برائت بسم اللَّه نیست؟ 33
- 4- نام خدا را با نام غیر او قرین نکنید! 34
- اشاره 36
- مسأله معرفت (شناخت) 36
- اشاره: 37
- * آیا جهانی در خارج از ذهن ما وجود دارد؟ 38
- اشاره 40
- قرآن و لزوم معرفت (40 نکته قرآنی درباره اهمیّت علم و آگاهی) 40
- اشاره: 41
- 1- لزوم فراگیری علم 41
- 2- سرزنشهای مکررّ برترک تفکّر 43
- 3- تأکید بر لزوم «تعلیم» و «تعلّم» 43
- 4- هدف آفرینش جهان علم و معرفت است 45
- 5- هدف بعثت انبیا تعلیم و تربیت است 45
- 6- هدف از نزول قرآن اندیشه و تدبیر است 46
- 7- هدف از معراج پیامبر معرفت بود 47
- 8- دعوت اسلام با دعوت به علم آغاز شد. 47
- 9- علم، نور و روشنایی است 48
- 10- درک اسرار هستی ویژه عالمان است 49
- 11- خداوند نخستین معلّم است 49
- 12- امتیاز انسان بر سایر موجودات به علم است 50
- 13- درجات قُرب به خدا متناسب با درجات معرفت است 50
- 14- انبیا خواهان علم بیشترند 51
- 15- کلید نجات انسان معرفت است 52
- 16- علم در تمام اشکال افتخار است 54
- 17- شرط اصلی مدیریت و رهبری شناخت است 55
- 18- علم سرچشمه ایمان است. 57
- 19- علم سرچشمه تقوی و خشیت است. 59
- 20- علم سرچشمه زهد است 60
- 21- علم سرچشمه پیشرفتهای مادی است 61
- 22- علم سرچشمه قدرت است (و دانایی توانایی است) 62
- 23- علم سرچشمه تزکیه است 63
- 24- علم سرچشمه صبر و شکیبایی است 64
- 25- علم و معرفت خیر کثیر است 65
- 26- دوزخیان جاهلانند 66
- 27- جهل مایه سقوط آدمی است 67
- 28- جهل نابینایی است! 68
- 29- زندگی با جهل ارذل العمر است 69
- 30- جهل سرچشمه کفر است 70
- 31- جهل عامل اصلی شکست است 71
- 32- جهل سرچشمه اشاعه فساد است 72
- 33- جهل مایه تعصب و لجاجت است 74
- 34- جهل سرچشمه بهانه جویی است 75
- 35- جهل عامل تقلید کورکورانه است 77
- 36- جهل موجب پراکندگی و اختلاف است 78
- 37- جهل عامل سوء ظن و بدبینی است 79
- 38- جهل سرچشمه بیادبی است 80
- 39- جهل عامل مصایب اجتماعی و ندامتها است 81
- 40- جهل و دگرگون شدن ارزشها 82
- 1- امکان شناخت از دیدگاه «فلسفه» 85
- اشاره 85
- «دانش محدود بشری» 92
- شرح مفردات 93
- تفسیر و جمعبندی 94
- نتیجه بحث 99
- گواهی فلاسفه و دانشمندان بر محدودیت علم بشر 100
- اشاره 107
- 2- منابع و طرق معرفت (راههای ششگانه شناخت) 107
- اشاره 108
- اشاره 109
- اولین منبع معرفت: «احساس و تجربه» 109
- شرح مفردات: 111
- تفسیر و جمعبندی 112
- نتیجه: 115
- فلاسفه و منبع حس: 116
- دوّمین منبع معرفت: عقل و خرد 120
- اشاره 120
- اشاره 121
- شرح مفردات 124
- افعال عقل 128
- تفسیر و جمعبندی آیات 130
- 1- ارزش خرد در میزان قرآن 130
- 2- مقام عقل در روایات اسلامی 138
- 3- مخالفان حاکمیت عقل 141
- سوّمین منبع معرفت: «تاریخ و آثار تاریخی» 143
- اشاره 143
- اشاره 144
- شرح مفردات: 146
- تفسیر و جمعبندی آیات 148
- 1- آیینه جهان نمای تاریخ! 152
- 2- جاذبههای تاریخ 155
- 3- دافعهها و ناخالصیهای تاریخ 156
- 4- فلسفه تاریخ 159
- 5- تاریخ «نقلی» و «علمی» و «فلسفه تاریخ» 160
- اشاره 160
- پاسخ به یک اشکال 162
- 6- تاریخ در نهجالبلاغه و روایات اسلامی 163
- اشاره 170
- چهارمین منبع معرفت: «فطرت و وجدان و شعور باطن» 170
- اشاره: 171
- شرح مفردات 174
- تفسیر و جمعبندی 176
- 1- شاخههای فطرت و وجدان 181
- 2- آیا شناخت فطری وجود دارد؟ 183
- اشاره 183
- [سؤال و پاسخ 186
- 3- «فطرت» و «وجدان» در روایات اسلامی 187
- پنجمین منبع معرفت: «وحی آسمانی» 190
- اشاره 190
- اشاره 191
- شرح مفردات 193
- تفسیر و جمعبندی 196
- آفتاب عالمتاب وحی 197
- 1- اقسام «وحی» در قرآن مجید 201
- 2- حقیقت وحی چیست؟ 204
- 3- وحی در میان فلاسفه غرب و شرق 207
- 4- فرضیه غریزی بودن وحی؟ 211
- 5- پیامبر چگونه یقین میکند وحی از سوی خداست؟ 214
- 6- قرآن غنیترین منبع «معرفت» در احادیث اسلامی 215
- 7- وحی غیر پیامبران (وحی الهامی) 218
- 8- چگونگی نزول وحی بر پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم 220
- 9- الهامات غریزی 222
- منبع ششم: «کشف و شهود» 227
- اشاره 227
- * اشاره 228
- شرح مفردات 231
- جمعبندی و تفسیر 233
- گر تو را از غیب چشمی باز شد! 233
- 1- نمونههای جالبی از کشف و شهود در احادیث اسلامی 243
- توضیحات 243
- 2- چگونه پردهها کنار میرود؟ 248
- 3- هفت رؤیای صادقه در قرآن مجید 253
- اشاره 253
- نتیجه 262
- [سؤال و پاسخ 262
- اشاره 264
- 4- مکاشفات «رحمانی» و «شیطانی»! 264
- [سؤال و پاسخ 268
- 3- موانع و آفات معرفت 270
- اشاره 270
- * اشاره 271
- شرح مفردات: 274
- تفسیر و جمعبندی 276
- * نفوذ تدریجی آفات معرفت 276
- نتیجه نهایی 286
- 4- موانع و آفات معرفت (بطور تفصیل) 289
- اشاره 289
- اشاره 290
- الف- صفاتی که مانع شناخت است 290
- اشاره: 290
- 1- حجاب هوی پرستی 291
- اشاره 291
- شرح مفردات 292
- تفسیر و جمعبندی 292
- * هویپرستی چشم دل را کور میکند. 292
- اشاره 295
- تفسیر و جمعبندی 295
- 2- حجاب حب دنیا 295
- 3- حجاب کبر و غرور مستی قدرت! 297
- اشاره 297
- جباران مغرور حق را درک نمیکنند! 298
- تفسیر و جمعبندی 298
- حجاب غرور در احادیث اسلامی 299
- 4- حجاب جهل و غفلت 300
- اشاره 300
- تفسیر و جمعبندی 301
- حجاب جهل در احادیث اسلامی 303
- 5- حجاب نفاق 304
- اشاره 304
- تفسیر و جمعبندی 305
- منافقان کوردل! 305
- پاسخ 307
- سؤال 307
- اشاره 309
- 6- حجاب تعصب و لجاجت 309
- مردههای متحرک! 310
- تفسیر و جمعبندی 310
- اشاره 315
- 7- حجاب تقلید کورکورانه 315
- شرح مفردات 317
- خلق را تقلیدشان بر باد داد! 318
- تفسیر و جمعبندی 318
- توضیحات: 320
- 1- انواع مختلف تقلید 320
- 2- شرایط تقلید ممدوح 322
- 3- انگیزههای تقلید کورکورانه 324
- 8- حجاب رفاه طلبی 326
- اشاره 326
- تفسیر و جمعبندی 326
- * ما را همانند کودکان از جهاد معاف کنید! 326
- اشاره 328
- 9- حجاب امانی 328
- * آرزوهای دور و دراز! 329
- تفسیر و جمعبندی 329
- حجاب آرزوها در روایات اسلامی 331
- توضیحات 331
- اشاره 333
- بخش دوّم: اعمالی که حجاب معرفت میشود 333
- 10- حجاب گناهان 333
- * گناه انسان را کور و کر میکند. 334
- تفسیر و جمعبندی 334
- توضیحات 338
- حجاب بودن گناه در روایات اسلامی 338
- اشاره 340
- 11- حجاب کفر و اعراض 340
- تفسیر و جمعبندی 341
- چرا گناه حجاب دیده جان است؟ 341
- اشاره 346
- تفسیر و نتیجه: 346
- 12- حجاب تجاوز و عدوان 346
- اشاره 347
- 13- حجاب سطحی نگری و ترک تدبر 347
- تفسیر و جمعبندی 348
- * قفلهای سنگین بر دلها! 348
- تفسیر و توضیح 352
- 14- حجاب ارتداد 352
- اشاره 352
- 15- حجاب دروغ و افترا 353
- اشاره 353
- * فریبندگی دروغ 354
- تفسیر و جمعبندی 354
- 16- حجاب ضخیم پندار 357
- اشاره 357
- تفسیر و جمعبندی 358
- 17- حجاب رهبران فاسد و گمراه 361
- اشاره 361
- حجابهای برونی 361
- مشاجره دوزخیان! 362
- تفسیر و جمعبندی 362
- توضیحات 365
- 1- «مستضعفان» و «مستکبران» در قرآن مجید 365
- 2- نقش رهبران در روایات اسلامی 366
- اشاره 367
- 18- حجاب دوستان گمراه! 367
- تفسیر و جمعبندی 368
- توضیحات 370
- نقش دوستان در طرز تفکر ما 370
- 19- حجاب تبلیغات و محیط 371
- اشاره 371
- * تبلیغات مسموم 373
- تفسیر و جمعبندی 373
- * ابعاد گسترده تبلیغات در پرده پوشی بر حقایق 381
- توضیحات: 381
- 20- حجاب وسوسههای شیاطین 384
- اشاره 384
- شرح مفردات: 386
- * چگونه باطل را تزیین و انسان را چشمبندی میکنند؟ 387
- تفسیر و جمعبندی 387
- 1- شیطان کیست؟ 393
- توضیحات: 393
- 2- پاسخ به یک سؤال 395
- اشاره 397
- 5- زمینههای معرفت 397
- 1- رابطه تقوا و معرفت 398
- اشاره 398
- شرح مفردات 399
- تفسیر و جمعبندی 401
- * تقوا پیشه کنید تا نور، علم بر قلبتان بتابد! 401
- 1- رابطه علم و تقوی در احادیث اسلامی 406
- توضیحات: 406
- 2- چگونگی ارتباط چشمههای جوشان علم و تقوا 408
- 3- سوء استفاده از رابطه «علم» و «تقوا» 410
- اشاره 411
- 2- ایمان و معرفت 411
- تفسیر و جمعبندی 412
- * تأثیر ایمان در روشن بینی 412
- رابطه ایمان و علم در احادیث اسلامی 416
- توضیحات 416
- 3- رابطه «صبر و شکر» و «معرفت» 418
- اشاره 418
- * سیر آفاق و انفس و همسفران صبور و شکیبا 419
- تفسیر و جمعبندی 419
- * تا نگردی آشنا زین پرده رمزی نشنوی! 424
- اشاره 424
- 4- معرفت زمینه ساز معرفت است 424
- تفسیر و جمعبندی 424
- اشاره 428
- 5- رابطه خوف و معرفت 428
- تفسیر و جمعبندی 429
- * شناخت و احساس مسؤولیت 429
طبیعت درک کنیم، و به پدیده وحی ایمان بیاوریم، هر چند ماهیت آن را نشناسیم و به تعبیر دیگر علم ما در اینجا مانند بسیاری از موارد دیگر علم اجمالی است و نه علم تفصیلی.
3- وحی در میان فلاسفه غرب و شرق
بسیاری از فلاسفه، اعم از قدیم و جدید، شرقی و غربی، کوشیدهاند که به جهان اسرارآمیز وحی راه یابند، و آن را طبق مبانی فلسفی خود تفسیر کنند، ولی مطالعه نتایج بحثهای آنها نشان میدهد که غالباً در بیراهه گرفتار شدهاند، و یا اگر مسیر اصلی را ادامه دادهاند جز به جهانی اسرارآمیز که تنها شبحی از آن نمایان است، راه نیافتهاند.
یکی از دانشمندان میگوید: «فلاسفه غرب تا قرن شانزدهم مانند اقوام دیگر به «وحی» ایمان داشتند، چرا که کتب آنها مملو از اخبار انبیا بود، هنگامی که علوم جدید (علوم طبیعی و تجربی) شکوفا گشت و همه مسائل بر محور ماده دور زد، فلاسفه غرب مسأله وحی را به کلی انکار کردند، و احیاناً آن را در شمار خرافات و اسطورههای کهن شمردند و به دنبال آن، خدا و روح و جهان ماورایطبیعت را نیز منکر شدند، و تا آنجا جسارت به خرج دادند که خواستند وحی را با تخیلات و یا بیماریهای عصبی تفسیر کنند!
این امر تا اواسط قرن نوزدهم ادامه یافت، تا اینکه جهان ارواح از طرق تجربی و علمی برای آنها کشف شد، و مسأله عالم ماورای طبیعت برای آنها در ردیف مسائل تجربی قرار گرفت، و صدها یا هزاران کتاب و مقاله در این زمینه نوشته شد.(1)
اینجا بود که مسأله «وحی» شکل تازهای به خود گرفت، گرچه آنها باز به حقیقت وحی آنچنانکه پیروان ادیان، مخصوصاً مسلمانان به پیروی از قرآن
1- دائرة المعارف، قرن بیستم، جلد 10، صفحه 712.