پیام قرآن جلد 3 صفحه 107

همچنین از آفرینش و تدبیر هر یک از مخلوقات از بت‌پرستان سؤال شود، خالق و مدبّر را خداوند یکتا معرّفی می‌کنند!

این آیات و آیات مشابه آن در قرآن مجید(1) یکی از تعبیرات زنده توحید فطری است، البتّه ممکن است این پاسخ هماهنگ به خاطر استدلال عقلی نیز باشد که از راه برهان نظم به آن رسیده بودند، ولی با توجّه به اینکه مشرکان عرب مردمی بی‌سواد، و دور از علم و دانش و استدلال بودند، این هماهنگی در جواب نشان می‌دهد که پاسخ مزبور از فطرت آنان سرچشمه می‌گرفته که همه بدون استثنا در آن یکسان بودند، وگرنه استدلال‌های عقلی هر قدر روشن باشد نمی‌تواند این‌چنین عمومیّت و شمولی را مخصوصاً در میان یک گروه دور از علم و دانش کسب کند.

اینجا است که ما فکر می‌کنیم آیات پنجگانه فوق و مانند آن، اسنادی برای توحید فطری محسوب می‌شوند.

لذا در تفسیر روح البیان در ذیل آیه 9 سوره زخرف می‌فرماید: «وَفِی الْآیَةِ اشَارَةٌ الی انَّ فی جِبِلَّةِ الْإنْسَانِ مَعْرِفَةً للَّهِ، مَرْکُوزَةً»: در این آیه اشاره‌ای به این حقیقت است که معرفة اللَّه در سرشت انسان قرار داده شده».(2)

در تفسیر فخر رازی ذیل آیه 87 سوره زخرف نیز همین مطلب به صورت سؤال و جوابی طرح شده، می‌گوید: گروهی معتقداند که این آیه و مانند آن در قرآن مجید دلالت بر فطری بودن اعتراف به وجود خداوند جهان دارد، ولی