- تفسیر موضوعی چیست؟ و چه مشکلاتی را حل می‌کند؟ 1
- اهمیّت بحث معاد از دیدگاه قرآن 5
- اشاره 5
- انکار معاد عین گمراهی است: 12
- اشاره 17
- تعبیرات کلّی قرآن درباره رستاخیز 17
- 1- قیامت 19
- 2- احیاء موتی 20
- 3- «بعث» (برانگیختن) 21
- 4- حَشْر 23
- 5- نشر 24
- 6- معاد 25
- 8- رجوع الی اللَّه 28
- اشاره 32
- هفتاد نام قیامت در قرآن 32
- 1- یَوْمُ الْقِیامَةِ 33
- 2- الْیَوْمُ الْاخِرُ 34
- 3- یَوْمُ الْحِسابِ 35
- 4- یَوْمُ الدِّیْنِ 36
- 6- یَوْمُ الفَصْلِ 37
- 5- یَوْمُ الْجَمْعِ 37
- 7- یَوْمُ الْخُرُوجِ 38
- 9- یَوْمُ الخُلُود 39
- 8- الْیَوْمُ الْمَوْعُودُ 39
- 10- یَوْمُ عَظیمٌ 40
- 11- یَوْمُ الْحَسْرَةِ 40
- 12- یَوْمُ التَّغابُن (روز آشکار شدن غبنها!) 42
- 13- یَوْمُ التَّنادِ (روز صدا زدن یکدیگر و یاری خواستن) 42
- 14- یَوْمُ التلاقِ (روز تلاقی) 44
- 15- یَوْمٌ ثَقیلْ (روز سنگین!) 45
- 16- یَوْمُ الْازِفَةِ (روز نزدیک) 45
- 17- یَوْمٌ عَسیْرٌ (روز پر مشقت) 46
- 18- یَوْمٌ الیمٌ (روز دردناک) 47
- 19- یَوْمُ الْوَعِیْدِ (روز وعدههای وحشتناک) 47
- 20- الْیَوْمُ الْحَقُ 48
- 21- یَوْمٌ مَشْهُودٌ (روزی که همه آن را مشاهده میکنند) 49
- 22- یَوْمٌ مَعْلُومٌ (روزی که برای همه معلوم است) 49
- 23- یَوْماً عَبُوساً قَمْطَرِیراً (روزی که چهره درهم کشیده و سخت است) 50
- 24- یَوْمُ الْبَعْثِ (روز رستاخیز) 51
- 25- یَوْمَ نَطْوِی السَّماءَ کَطَیِّ السِّجِلِّ لِلْکُتُبِ 52
- 26- یَوْمَ تُبَدَّلُ اْلَارْضُ غَیْرَ الْارَضِ وَ السَّمواتُ 54
- 27- یَوْمَ تَمُورُ السَّماءُ مَوْراً 54
- 29- یَوْمَ تَشَقَّقُ الْارْضُ عَنْهُمْ سراعاً 55
- 28- یَوْمَ تَشَقَّقُ السَّماءُ بِالْغَمامِ 55
- 31- یَوْمَ تَرْجُفُ اْلأَرْضُ وَ الْجِبالُ 57
- 30- یَوْمَ تَکُونُ السَّماءُ کَالْمُهْلِ 57
- 33- یَوْمَهُمُ الَّذی فیهِ یُصْعَقُونَ 58
- 32- یَوْمَ یَسْمَعُوْنَ الصِّیْحَةَ بِالْحَقِ 58
- 34- یَوْمَ یُنْفَخُ فی الصُّورِ 59
- 35- یَوْمٌ کانَ مِقْدارُهُ خَمُسِیْنَ الْفَ سَنَةٍ 61
- 36- یَوْمَ یَکُونُ النّاسُ کَالْفَراشِ الْمَبْثُوتِ 63
- 38- یَوْمَ هُمْ بارِزُونَ 64
- 37- یَوْمَ تُبْلَی السَّرائرُ 64
- 40- یَوْمَ نَجِدُ کُلُّ نَفْسٍ ما عَمِلْتْ مِنْ خَیْرٍ مُحْضَراً وَ ما عَمِلْتْ مِنْ سُوءٍ 66
- 39- یَوْمَ یَنْظُرُ الْمَرْأُ ما قَدَّمَتْ یَداهُ 66
- 41- یَوْماً تَتَقَلَّبُ فِیهِ الْقُلُوبُ وَ الْابْصارُ 67
- 42- یَوْمَ تَشْخَصُ فِیهِ الْابْصارُ 67
- 43- یَوَمَ یَتَذَّکَّرُ الانْسانُ ما سَعی 69
- 45- یَوْمَ یَقُومُ النّاسُ لِرَبِّ الْعالَمینَ 70
- 44- یَوْمَ تَأْتی کُلُّ نَفْسٍ تُجادِلُ عَنْ نَفْسِها 70
- 47- یَوْمَ یَقُومُ الرُّوْحُ وَ الْمَلائِکَةُ صَفّاً 71
- 46- یَوْمَ یَقُومُ الْاشْهادُ 71
- 48- یَوْمَ لا یَنْفَعُ مالٌ وَ لا بَنُوْنَ 73
- 49- یَوْمٌ لا بَیْعٌ فیهِ وَ لا خِلالُ 73
- 50- یَوْمَ لا تَجْزی نَفْسٌ عَنْ نَفْسٍ شَیْئاً 74
- 51- یَوْمَ لا تَمْلِکُ نَفْسٌ لِنَفْسٍ شَیْئاً 74
- 52- یَوْمَ لا یَجْزی والِدٌ عَنْ وَلَدِهِ 74
- 53- یَوْمَ تَبْیَضُّ وُجُوهٌ وَ تَسْوَدُّ وُجُوهٌ 75
- 54- یَوْماً کانَ شَرُّهُ مُسْتَطیراً 77
- 55- یَوْمَ یَفِرُّ الْمَرْأُ مِنْ اخِیهِ 77
- 56- یَوْماً یَجْعَلُ الْوِلْدانَ شِیْباً 79
- 57- یَوْمُ لا یَنْطِقُونَ 80
- 58- یَوْمَ یُکْشَفُ عَنْ ساقٍ وَ یُدْعَوْنَ الَی السُّجُودِ فَلا یَسْتَطیعُونَ 80
- 59- یَوْمَ لا یَنْفَعُ الظّالِمینَ مَعْذِرَتُهُمْ 81
- 60- یَوْمَ یَعَضُّ الظّالِمُ عَلَی یَدَیْهِ 82
- 62- یَوْمَ تُقَلَّبُ وُجُوهُهُمْ فی النّارِ 83
- 61- یَوْمَ یُعْرَضُ الَّذِیْنَ کَفَرُوا عَلَی النّارِ 83
- 65- یَوْمٌ مَرَ دَّلَهُ مِنَ اللَّهِ 85
- 64- یَوْمَ نَبْطِشُ الْبَطْشَةَ الْکُبْری 85
- 63- یَوْمَ یُدَعُّوْنَ الی نارِجَهَنَّمَ دَعّاً 85
- 66- یَوْمَ یَدْعُ الدّاعِ الی شَیءٍ نُکُرٍ 86
- 67- یَوْمَ یُسْحَبُونَ فی النّارِ عَلی وُجُوهِهِمْ 87
- 68- یَوْمَ نَقُولُ لِجَهَنَّمَ هَلِ امْتَلأتِ 88
- 69- یَوْمَ یَقُوْلُ الْمُنافِقُونَ وَ الْمُنافِقاتُ .... 89
- 70- یَوْمٌ لا رَیْبَ فِیْهِ 89
- نتیجه بحث 90
- اشاره 93
- دلایل معاد 93
- 1- امکان معاد و منطق مخالفان 96
- مگر خاک دوباره انسان میشود؟! 98
- آدم عاقل چنین حرفی نمیزند! 99
- اینها همه افسانه است! 100
- فقط یکبار حیات یکبار مرگ! 102
- نتیجه بحث 103
- دلایل امکان معاد 105
- اشاره 105
- 1- آفرینش نخستین 106
- اشاره 106
- چه کسی استخوان پوسیده را زنده می‌کند؟! 107
- آن روز که انسان آفریده شد 112
- اشاره 114
- 2- قدرت مطلقه خداوند 114
- همه چیز برای او آسان است 116
- نتیجه بحث 121
- 3- آیات احیای ارض 122
- اشاره 122
- زنده شدن زمینهای مرده را دیدید، رستاخیز همینگونه است؟! 124
- پاسخ به یک سئوال 131
- 4- تطّورات جنین 133
- اشاره 133
- اگر در قیامت شک دارید جنین را ببینید! 135
- نتیجه بحث 143
- اشاره 144
- 5- رستاخیز در جهان انرژیها 144
- تجدید حیات انرژیهای در پیش چشم ما! 145
- نمونههای عینی و تاریخی معاد 151
- 1- ماجرای حیات عُزیر بعد از مرگ 151
- 2- ابراهیم و مسأله معاد 155
- 3- داستان اصحاب کهف 158
- اشاره 159
- توضیحات 159
- 1- خلاصه این ماجرا: 160
- 2- داستان اصحاب کهف در کتب تاریخی 160
- 3- محل غار اصحاب کهف 161
- 4- داستان اصحاب کهف از نظر علم روز 162
- 5- ماجرای فرار بنیاسرائیل 165
- 6- داستان مقتول بنیاسرائیل 166
- دلائل وقوع معاد 169
- اشاره 169
- اشاره 171
- 1- برهان فطرت 171
- معاد در اعماق جان 172
- 2- اگر رستاخیز فطری نیست چرا این عقیده در طول تاریخ از انسانها جدا نشده؟ 177
- 3- آیا باور کردنی است که در درون جان ما، دادگاه کوچکی باشد ولی در این عالم بزرگ محکمه عدل نباشد؟ 178
- 2- برهان حکمت 179
- اشاره 179
- بدون معاد زندگی نامفهوم است 180
- کدام عاقل زندگی چند روزه دنیا را هدف آفرینش میشمارد؟ 183
- 3- برهان عدالت 185
- اشاره 185
- اگر قیامتی نباشد عدالت نخواهد بود 186
- عدل قانون عمومی آفرینش 190
- اشاره 192
- 4- برهان هدف و حرکت 192
- مسیر همه به سوی خداست 193
- نقطه نهایی حرکتها 197
- 5- برهان رحمت 198
- اشاره 202
- 6- برهان وحدت 202
- این اختلافات کی پایان میگیرد؟ 204
- اشاره 209
- 7- برهان بقاءِ رُوح 209
- استقلال ارواح 211
- عذاب آلفرعون در برزخ 213
- قبض ارواح! 214
- 1- بقای روح 217
- توضیحات 217
- 2- آیا روح مستقل است؟ 218
- 3- دلائل مادیها بر عدم استقلال روح 221
- نقطههای تاریک این استدلال 222
- دلائل طرفداران استقلال روح 224
- الف- خاصیت واقع نمائی (آگاهی از جهان برون). 224
- اشاره 225
- ب- وحدت شخصیت 225
- * پرهیز از یک اشتباه 227
- ج- عدل انطباق بزرگ و کوچک 227
- د- پدیدههای روحی با کیفیات مادی هماهنگ نیستند 229
- 5- آیا روح مجرد است؟ 230
- اشاره 232
- اشاره 232
- گروه اوّل: 232
- معاد جسمانی 232
- 1- چگونه استخوانهای پوسیده زنده میشود؟ 234
- گروه دوّم: 236
- اشاره 236
- 2- چگونه از قبرها بپا میخیرند؟ 237
- 3- بار دیگر از خاک محشور میشوید 239
- گروه سوّم 239
- اشاره 239
- اشاره 241
- گروه چهارم: 241
- گروه پنجم: 242
- 4- معاد همچون زنده شدن زمینهای مرده است 242
- اشاره 242
- 5- آیا ممکن است بار دیگر از خاک برخیزیم؟ 243
- اشاره 244
- گروه ششم: 244
- 6- نعمتهای مادی بهشت دلیل بر معاد جسمانی است. 246
- گروه هفتم: 248
- اشاره 248
- 7- کیفرهای مادی دوزخ دلیل دیگری است. 250
- اشاره 251
- گروه هشتم: 251
- 8- سخن گفتن اعضای بدن دلیل زنده دیگری است 252
- گروه نهم: 254
- شبهات منکران معاد جسمانی 257
- 1- مشکل «اعاده معدوم» 257
- اشاره 257
- 2- شبهه آکل و مأکول 259
- پاسخ نهایی شبهه آکل و مأکول 262
- 4- آیا کره زمین برای معاد همگان کافی است؟ 267
- 5- چگونه جسم فانی با حیات باقی سازگار است؟ 268
- 6- جمع میان معاد روحانی و جسمانی چگونه ممکن است؟ 269
- 7- کدام جسم باز میگردد؟ 270
- اشاره 272
- معاد در فرهنگ اقوام پیشین 272
- عقیده به معاد در دورانهای مختلف 274
- 1- معاد در میان اقوام قبل از تاریخ 285
- 2- ایمان به معاد در میان اقوام بعد از تاریخ 287
- 3- عقیده به معاد در کتب یهود 291
- نتیجه بحث 293
- 4- رستاخیز در اناجیل 293
- ایمان به معاد و تربیت 295
- اشاره 295
- ایمان به معاد انگیزه اعمال صالح 298
- ایمان به معاد و استقامت 300
- انکار معاد سبب انواع آلودگیهاست 302
- ایمان به معاد و حقبینی 308
- نتیجه بحث 311
- توضیحات: 311
- 1- اثرات فوقالعاده مثبت ایمان به رستاخیز 311
- 2- اثر تربیتی معاد در روایات اسلامی 314
- 3- ایمان به معاد و آرامش جان 316
- دروازه عالم بقاءِ 319
- اشاره 319
- اشاره 320
- 1- مرگ دروازه عالم بقاء 320
- 1- مرگ یک قانون عمومی است 323
- 2- حقیقت مرگ 324
- 3- فرشتگان قبض ارواح 326
- 4 و 5- حال مؤمنان و ظالمان در لحظه مرگ 327
- 6- دلیل ترس از مرگ 328
- 7- فلسفه مرگ و حیات 330
- 8 و 9- مقدمات و سکرات مرگ 332
- 10- تمنّای بازگشت و جبران! 334
- نتیجه بحث 335
- توضیحات 336
- 1- مرگ دریچهای به عالم بقا 336
- 2- چرا از مرگ بترسیم؟! 337
- 3- مرگ در روایات اسلامی 339
- 2- برزخ 341
- اشاره 341
- برزخ و ویژگیهایش 343
- توضیحات 352
- 1- برزخ در روایات اسلامی 352
- 2- برزخ در ترازوهای عقل و احساس 356
- 3- دورنمائی از عالم برزخ 357
- 4- ویژگیهای عالم برزخ 359
- 5- آیا برزخ جنبه همگانی دارد؟ 365
- 6- فلسفه برزخ 366
تفسیر موضوعی چیست؟ و چه مشکلاتی را حل می‌کند؟
پاسخ به این دو سؤال مهم اثر عمیقی در فهم صحیح‌تر و بهتر کتاب‌هایی چون کتاب حاضر دارد، و تا جواب این دو پرسش روشن نشود نمی‌توان به خوبی دریافت که این گونه کتاب‌ها چه هدفی را تعقیب می‌کند؟
در پاسخ سؤال اوّل یادآور می‌شویم که قرآن مجید کتابی است که در طول 23 سال با توجه به نیازها و شرایط مختلف اجتماعی و حوادث گوناگون نازل شده، و همگام با پیشرفت جامعه اسلامی پیشروی کرده است.
آیات سوره‌هایی که در مکه نازل شده عمدتاً ناظر به تحکیم پایه‌های ایمان و اعتقاد نسبت به توحید و معاد، و مخصوصاً مبارزه شدید و پی‌گیر با شرک و بت‌پرستی است، در حالی که آیات سوره‌هایی که در مدینه نازل شده و طبعاً بعد از تشکیل حکومت اسلامی بوده ناظر به احکام اجتماعی و عبادی و سیاسی و تشکیل بیت‌المال و نظام قضایی اسلام و مسائل مربوط به جنگ و صلح و نبرد با منافقان و امثال آن می‌باشد که اسلام با آن درگیر بوده.
بدیهی است هیچ‌یک از این مسائل به صورت یک رساله عملیه یا یک کتاب درسی و کلاسیک مطرح نگشته، بلکه طبق نیازها، و مناسبت‌ها، و ضرورت‌ها، آیات نازل گشته است، مثلًا ملاحظه می‌کنیم که احکام مربوط به جهاد و دستورات جنگی و عهدنامه‌ها و اسیران و غرامت‌های جنگی و مانند آن به طور پراکنده در هر غزوه به مناسبت آن غزوه نازل گشته، درست مانند نسخه‌های یک طبیب ماهر که هر روز به تناسب حال بیمار می‌نویسد تا او را به سلامت کامل برساند.
حال اگر آیات قرآن را که در هر سوره از سوره‌ها نازل شده به ترتیب تفسیر کنیم نام آن «تفسیر ترتیبی» خواهد بود، و اگر آیات مربوط به یک «موضوع» را از تمام قرآن جمع‌آوری نموده در کنار هم بچینیم، و آن را فصل‌بندی نموده تفسیر کنیم نامش «تفسیر موضوعی» است.
مثلًا هرگاه تمام آیات مربوط به جهاد که در طی ده سال در سوره‌های مدنی نازل شده، یا آیات مربوط به اسما و صفات خداوند که در طی 23 سال در تمام قرآن نازل گردیده، در کنار هم قرار گیرد، و در رابطه با یکدیگر تفسیر شود تفسیر موضوعی نام خواهد داشت، در حالی که اگر هر آیه را در جای خود جداگانه