- اشاره 1
- منزلگاههای قیامت 5
- اشاره 7
- 1- اشراط السّاعه 7
- بخش اول: نشانههای رستاخیز 7
- نشانههای قیامت نمایان شده! 8
- قیامت نزدیک شد! 9
- آن روز که دود غلیظی آسمان را فرا میگیرد 10
- 1- متلاشی شدن کوهها 13
- بخش دوّم: نشانههایی که در پایان جهان واقع میشود 13
- اشاره 13
- 2- انفجار دریاها 14
- 3- زلزلههای عظیم و ویرانگر! 15
- 4- تاریک شدن خورشید و ماه و ستارگان! 16
- 5- شکافتن کرات آسمانی! 18
- اشاره 22
- بخش سوّم: نشانههای شروع قیامت 22
- 2- نفخ صور یا فریاد مرگ و حیات 26
- اشاره 26
- توضیحات 41
- 1- «نفخ صور» یا فریاد مرگ و حیات چیست؟ 41
- 2- تأثیر امواج صوتی بر انسان و سایر موجودات 43
- 3- پاسخ به چند سؤال درباره «نفخ صور» 44
- 4- فلسفه «نفخ صور»! 46
- 3- نامه عمل 48
- اشاره 48
- پرونده اعمال انسانها 52
- نامههایی که سخن میگویند! 55
- نامههایی در علیین و نامههایی در سجین 59
- فرشتههای مراقب! 60
- نویسندگان نامه عمل 62
- نامه اعمال در دست راست یا چپ؟ 63
- نامه عمل ما در برابر چشم همگان! 67
- 1- نامه اعمال در روایات اسلامی 68
- توضیحات: 68
- 2- ماهیت نامه عمل چیست؟ 70
- 3- فلسفه نامه اعمال 73
- 4- اقسام نامههای عمل 75
- 5- ویژگیهای نامه اعمال 76
- 4- تجسّم اعمال 78
- اشاره 78
- آن روز هم اعمال خود را میبینند! 81
- در آنجا اعمالتان تحویل داده میشود 87
- جزای شما همان اعمال شماست! 90
- توضیحات 92
- 1- تجسم اعمال در روایات اسلامی: 92
- 2- تجسّم اعمال در منطق عقل 95
- 3- تجسّم اخلاق و روحیات آدمی 97
- محکمه عدل الهی 100
- اشاره 100
- گواهان محشر 105
- ترازوی سنجش اعمال 111
- محاسبه سریع اعمال 114
- توضیحات 118
- 1- دورنمایی از آن دادگاه بزرگ 118
- 2- گواهان در قیامت 119
- 3- ترازوی عمل چیست؟ 121
- 4- چه اعمالی در میزان سنگین است؟ 123
- 5- از چه چیزها سؤال میشود؟ 125
- 6- آسانی و سختی حساب محشر 127
- اشاره 130
- صراط و مرصاد 130
- حقیقت صراط چیست؟ 136
- اشاره 139
- بهشت و بهشتیان 139
- 1- ایمان و عمل صالح 141
- اشاره 141
- 1- اسباب وُرود به بهشت از دیدگاه قرآن 141
- 2- تقوی 142
- 3- احسان و نیکوکاری 144
- 4- جهاد و شهادت 145
- 5- ترک هواپرستی 146
- 6- پیشگامان در ایمان 148
- 7- هجرت و جهاد 149
- 8- صبر و تحمل در برابر شدائد 151
- 9- ایمان و بقاء بر جاده مستقیم 151
- 10- اطاعت خدا و رسول صلی الله علیه و آله و سلم 153
- 11- اخلاص 154
- 12- صدق و راستی 155
- 13- خود سازی و تزکیه نفس 156
- 14- «انفاق» و «استغفار» 157
- 15- خوف از خدا 158
- 16- تولی و تبرّی 159
- 17- اهتمام به نماز 160
- نتیجه 161
- 2- نعمتهای جسمانی بهشت 163
- اشاره 163
- 1- باغهای بهشتی 164
- 2- سایههای بهشتی 166
- 3- قصرهای بهشتی 167
- 4- فرشها و ارائک 169
- 5- غذاهای بهشتی 173
- 6- شرابهای طهور 176
- 7- برترین شراب بهشتی! 180
- 8- ظروف و جامها 182
- 9- لباسها و زینتها 184
- 10- همسران بهشتی 188
- 11- خادمان و ساقیان! 192
- 13- پیش پذیرائی بهشتیان! 196
- 12- پذیرائی کنندگان 196
- 14- نعمتهائی که به تصور نمیگنجد! 198
- اشاره 201
- 3- لذات روحانی 201
- 1- احترام مخصوص 202
- 2- محیط صلح و صفا 204
- 3- امنیت و زوال خوف 206
- 4- دوستان موافق و رفیقان باوفا 207
- 5- برخوردهای مملو از محبت 209
- 6- نشاط فوقالعاده درون 211
- 7- احساس خشنودی خدا! 213
- 8- نظر خدا به آنها و نظر آنها به خدا! 215
- 9- آنچه بخواهند به آنها میدهند 218
- 10- نعمتهائی که در تصوّر نمیگنجد! 220
- 11- ابدیت نعمتهای بهشتی 221
- 4- درهای بهشت 223
- اشاره 223
- بهشت درانتظار است! 224
- 1- درهای بهشت در احادیث اسلامی 225
- توضیحات 225
- 2- کتیبه سردرهای بهشت! 227
- 5- وسعت بهشت 230
- اشاره 230
- به وسعت آسمان و زمین 231
- 6- آیا بهشت آفریده شده؟ 234
- اشاره 234
- آماده برای پرهیزگاران! 236
- توضیحات 240
- 1- نظرات دانشمندان اسلامی درباره آفرینش بهشت و دوزخ. 240
- 2- وجود فعلی بهشت و دوزخ در روایات اسلامی 241
- 3- پاسخ به دو ایراد 245
- 4- بهشت کجا است؟ 246
- 7- مقامات بهشتی 251
- اشاره 251
- بهشت یا بهشتها 252
- 8- چند سئوال درباره بهشت 260
- 1- آیا تکرار و یکنواختی ملالت بار نیست؟ 260
- 2- مگر لذت در مقایسه با فقدان نیست؟ 262
- 3- آیا در بهشت تکاملی هم وجود دارد؟ 264
- اشاره 267
- دوزخ و دوزخیان 267
- 1- دوزخ از آن کیست؟ 268
- 1- کافران و منافقان 268
- اشاره 268
- 2- صدّ عن سبیل اللَّه (ممانعت مردم از راه یافتن به حق) 269
- 2- ترک اطاعت خدا وشق عصای مسلمین 269
- 4- استهزاء آیات الهی 270
- 5- به کار نگرفتن عقل و چشم و گوش 270
- 6- پیروی از شیطان 272
- 7- طغیانگری و استکبار 272
- 8- ظلم و بیدادگری 273
- 9- تکیه کردن بر ظالمان 274
- 10- فراموش کردن آخرت 275
- 11- دنیا پرستی 275
- 12- زر اندوزی 276
- 13- فرار از جهاد 277
- 14- ریختن خون بیگناهان 278
- 15- ترک نماز 278
- 16- منع زکات 279
- 17- خوردن مال یتیمان 280
- 18- رباخواری 281
- 19- کفران نعمتهای الهی 282
- 20- کم فروشی 282
- 21- عیبجویی و غیبت 283
- 22- اسراف و تبذیر 284
- 23- جرم و گناه 285
- 24- تعدّی از حدود الهی 286
- نتیجه 288
- اشاره 289
- 2- ماهیّت دُوزخ 289
- تعبیرات مختلف قرآن درباره دوزخ 291
- اوصاف جهنم 297
- توضیحات 298
- فلسفه وجود دوزخ 298
- اشاره 302
- 3- درهای دوُزخ و درکات آن 302
- منظور از درهای جهنم چیست؟ 303
- اشاره 308
- 4- عذابهای جسمانی دوزخیان 308
- 1- شدت عذاب در دوزخ. 308
- 2- غذاها و نوشیدنیهای مرگبار دوزخیان 313
- 3- لباس دوزخیان 323
- 4- سایر عذابهای جسمانی دوزخی 326
- بادهای کشنده و سایههای سوزان! 328
- زندانهای انفرادی دوزخ 331
- توضیحات 334
- چرا عذاب الهی این قدر شدید است؟ 334
- 5- عذابهای روحانی 336
- اشاره 336
- غم و اندوه جانکاه و حسرت بیپایان 338
- تحقیر و سرزنش فراوان 340
- 6- جاودانگی کیفرها 346
- اشاره 346
- عذاب خلد یا (عذاب جاویدان) 347
- ابدیت عذابها 350
- نتیجه: 353
- توضیحات: 353
- 1- کافران: 354
- 1- چه کسانی در دوزخ مخلّدند؟ 354
- 2- منافقان: 354
- اشاره 354
- 3- آنها که غرق گناهند: 354
- 4- قاتلان و جانیان: 355
- 5- رباخواران: 356
- 7- سبک اعمالان: 357
- 6- ظالمان و ستمکاران: 357
- 8- گنهکاران به طور عام: 358
- نتیجه: 359
- سؤال: آیا اصحاب کبائر در دوزخ مخلّدند؟ 360
- اشاره 363
- 1- مادّه فناپذیر است. 363
- 3- ایرادات مربوط به جاودانگی عذاب. 363
- توضیحات: 363
- 2- آیا امور عرضی میتواند دائم باشد؟ 364
- 3- آیا دوزخیان با عذاب سازش پیدا نمیکنند؟! 365
- 5- آیا خلود با عدل الهی سازگار است؟! 366
- 4- آیا خلود نوعی است یا شخصی؟. 366
- پاسخ: 367
- اشاره: 370
- «قرآن و مسئلّه مهم شفاعت» 370
- گروههای پنجگانه آیات شفاعت 372
- 1- مفهوم شفاعت 381
- توضیحات 381
- نتیجه 381
- 2- انواع شفاعت (شفاعت تکوینی و تشریعی). 383
- 3- فلسفه شفاعت 384
- 4- شفاعت در چه زمانی است؟ 387
- اشاره 389
- 5- ایرادهای عمدهای که به مسئله شفاعت شده. 389
- الف: آیا شفاعت تشویق به گناه نیست؟! 390
- ج:- آیا شفاعت با عدل الهی سازگار است؟ 391
- ب- شفاعت برای کیست؟ 391
- د: آیا شفاعت با خواست خدا متضاد نیست؟ 392
- ه- مجازاتهای قیامت اثر تکوینی اعمال است، چگونه با شفاعت قابل دفع است؟ 393
- و- آیا اعتقاد به شفاعت عامل عقبافتادگی نیست؟ 393
- ز- آیا «توحید» با «شفاعت» تضاد دارد؟! 394
- نقاط انحرافی این استدلال. 396
- اعراف کجاست، و اعرافیان کیستند؟ 401
- اشاره 401
- جایگاهی میان بهشت و دوزخ 402
- این شناسایی برای چیست؟ 403
- 1- اعراف در لغت و تفسیر 407
- توضیحات: 407
- 2- اعراف از نظر منطق عقل. 408
- 3- اعراف در روایات اسلامی. 409
- پایان بحث معاد 411
اشاره
تفسیر موضوعی چیست؟ و چه مشکلاتی را حل میکند؟
پاسخ به این سؤال مهم اثر عمیقی در فهم صحیحتر و بهتر کتابهائی چون کتاب حاضر دارد، و تا جواب این دو پرسش روشن نشود نمیتوان به خوبی دریافت که این گونه کتابها چه هدفی را تعقیب میکند؟
در پاسخ سؤال اوّل یادآور میشویم که قرآن مجید کتابی است که در طول 23 سال با توجه به نیازها و شرایط مختلف اجتماعی و حوادث گوناگون نازل شده، و همگام با پیشرفت جامعه اسلامی پیشروی کرده است.
آیات سورههایی که در مکه نازل شده عمدتاً ناظر به تحکیم پایههای ایمان و اعتقاد نسبت به توحید و معاد، و مخصوصاً مبارزه شدید و پیگیر با شرک و بتپرستی است، در حالی که آیات سورههایی که در مدینه نازل شده و طبعاً بعد از تشکیل حکومت اسلامی بوده ناظر به احکام اجتماعی و عبادی و سیاسی و تشکیل بیتالمال و نظام قضایی اسلام و مسائل مربوط به جنگ و صلح و نبرد با منافقان و امثال آن میباشد که اسلام با آن درگیر بوده.
بدیهی است هیچیک از این مسائل به صورت یک رساله عملیه یا یک کتاب درسی و کلاسیک مطرح نگشته، بلکه طبق نیازها، و مناسبتها، و ضرورتها، آیات نازل گشته است، مثلًا ملاحظه میکنیم که احکام مربوط به جهاد و دستورات جنگی و عهدنامهها و اسیران و غرامتهای جنگی و مانند آن به طور پراکنده در هر غزوه به مناسبت آن غزوه نازل گشته، درست مانند نسخههای یک طبیب ماهر که هر روز به تناسب حال بیمار مینویسد تا او را به سلامت کامل برساند.
حال اگر آیات قرآن را که در هر سوره از سورهها نازل شده به ترتیب تفسیر کنیم نام آن «تفسیر ترتیبی» خواهد بود، و اگر آیات مربوط به یک «موضوع» را از تمام قرآن جمعآوری در کنار هم بچینیم، و آن را فصلبندی نموده تفسیر کنیم نامش «تفسیر موضوعی» است.
مثلًا هرگاه تمام آیات مربوط به جهاد که در طی ده سال در سورههای مدنی نازل شده، یا آیات مربوط به اسماء و صفات خداوند که در طی 23 سال در تمام قرآن نازل گردیده، در کنار هم قرار گیرد، و در رابطه با یکدیگر تفسیر شود تفسیر موضوعی نام خواهد داشت، در حالی که اگر هر آیه را در جای خود