- پیشگفتار 1
- فلسفه بعثت پیامبران از دیدگاه قرآن 5
- 1 و 2. تعلیم و تربیت 10
- اشاره 10
- تفسیر و جمعبندی (فلسفههای دهگانه بعثت) 10
- 3- اقامه قسط و عدل 14
- 4- آزادی انسانها 16
- 5- نجات از ظلمات 19
- 6- بشارت و انذار 20
- 7- اتمام حجّت 21
- 8- رفع اختلاف 22
- 9- تذکر و یادآوری (نسبت به فطریات و مستقلّات عقلیه) 25
- 10- دعوت به حیات و زندگی انسانی 28
- 1- فلسفه بعثت در روایات اسلامی 30
- 2- فلسفه بعثت در ترازوی عقل 33
- الف- انسان قادر بر قانونگذاری دقیق نیست 33
- ب: هماهنگی تکوین و تشریع 36
- ج: تربیت عملی 38
- 3- منطق مخالفان بعثت 40
- ویژگیهای عمومی پیامبران 46
- اشاره 46
- 1- صدق گفتار 49
- 2- پایبند بودن به وعدهها و پیمانها 50
- 3- امانت 52
- 4- علاقه و دلسوزی فوق العاده 53
- 5- اخلاص و بینظری کامل 55
- 6- نیکوکاری و احسان 57
- 7- عدم ترس از غیر خدا 58
- 8- توّکل مطلق بر خداوند 60
- 9- اخلاص بیمانند 61
- 10- نرمش و حسن خلق و محبّت 62
- 11- پیروزی در آزمایشهای سخت 64
- شرایط رسالت 67
- تقوا و عصمت 67
- چگونه آلودگان، منادی تقوا شوند؟ 70
- اهل بیت علیهم السلام کیستند؟ 82
- اشاره 93
- 1- آدم علیه السلام 93
- تنزیه انبیاء 93
- 2- نوح علیه السلام 99
- 3- ابراهیم علیه السلام 101
- 4- یوسف علیه السلام 108
- 5- موسی علیه السلام 112
- 6- داوود علیه السلام 121
- 7- سلیمان علیه السلام 125
- 8- یونس علیه السلام 132
- 9- پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم 136
- افسانه آیات شیطانی و افسانه غرانیق 153
- نقد روایات مربوط به افسانه غرانیق 157
- اقوال و آرا در مسأله عصمت انبیاء 163
- 1- عوامل درونی 169
- دلایل عقلی بر عصمت انبیاء 169
- اشاره 169
- 2- دلیل اعتماد 172
- 3- نقض غرض و عقیم ماندن اهداف بعثت 174
- 4- اغرای به جهل و تشویق به خطا ممکن نیست 176
- 5- عدم شایستگی غیر معصوم برای دریافت وحی 178
- 6- دلایل دیگر 179
- چند سؤال 180
- اشاره 180
- 1- آیا معصوم بودن انبیا جنبه «جبری» دارد؟ 181
- 2- آیا معصوم بودن با مسأله تقیّه سازگار است 184
- اشاره 188
- مقام علمی انبیا 188
- علم اسما چیست؟ 189
- 1- حدود علم پیامبران 193
- 2- قرآن و علوم دیگر انبیا 195
- منابع علم پیامبران 202
- اشاره 209
- انبیا و علم غیب 209
- نتیجه مجموعه آیات علم غیب 225
- روایات علم غیب 229
- محدوده علم غیب و چگونگی آن 234
- اثبات علم غیب پیشوایان از طریق عقل 238
- 1- تعلّم موسی از خضر 240
- اشاره 240
- علوم دیگر پیامبران در قرآن مجید 240
- 2- آگاهی داوود از تهیه وسیله دفاعی 242
- 3- آگاهی یوسف از تعبیر خواب 243
- 4- آگاهی از منطق الطیر 244
- اشاره 247
- طرق شناخت سفیران الهی 247
- راه اول- اعجاز، نخستین دلیل نبوت 252
- اشاره 252
- 1- حقیقت اعجاز چیست؟ 260
- 2- رابطه اعجاز و نبوّت 266
- 3- تفاوت معجزات انبیا با یکدیگر 268
- 4- سحر با معجزه پهلو نزند 269
- 5- منطق منکران اعجاز 275
- راه دوّم- بررسی محتوای دعوت انبیاء 282
- راه سوّم- گردآوری قرائن 284
- اشاره 284
- روحیه متهم و سوابق او 285
- راهنماییهای قرآن در زمینه این دو دلیل 287
- راه چهارم- گواهی پیامبران پیشین 291
- مسأله وحی 296
- چگونگی ارتباط با جهان غیب 296
- اشاره 298
- طرق ارتباط با عالم غیب 298
- 1- اقسام وحی و چگونگی آن در روایات اسلامی 303
- 2- وحی در گفتار فلاسفه قدیم و جدید 305
- اصول کلّی دعوت انبیا 311
- اشاره 311
- همه پیامبران در یک مسیرند 317
- پیامبران در قرآن مجید 332
- اشاره 332
- 1- عدد پیامبران در حادیث اسلامی 336
- 2- پیامبران اولوالعزم در قرآن 337
- 3- کتاب آسمانی پیامبران 340
- 4- فرق میان رسول و نبی 341
- چرا پیامبران بزرگ از منطقه خاصّی برخاستند؟ 343
- بررسی تاریخ پیامبران 346
- تکامل ادیان 347
پیشگفتار
تفسیر موضوعی چیست؟ و چه مشکلاتی را حل میکند؟
پاسخ به این دو سؤال مهم اثر عمیقی در فهم صحیحتر و بهتر کتابهایی چون کتاب حاضر دارد؛ و تا جواب این دو پرسش روشن نشود نمیتوان به خوبی دریافت که این گونه کتابها چه هدفی را تعقیب میکند؟
در پاسخ سؤال اوّل یادآور میشویم که «قرآن مجید» کتابی است که در طول 23 سال با توجه به نیازها و شرایط مختلف اجتماعی و حوادث گوناگون نازل شده، و همگام با پیشرفت جامعه اسلامی پیشروی کرده است.
آیات سورههایی که در مکه نازل شده عمدتاً ناظر به تحکیم پایههای ایمان و اعتقاد نسبت به توحید و معاد، و مخصوصاً مبارزه شدید و پیگیر با شرک و بتپرستی است؛ در حالی که آیات سورههایی که در مدینه نازل شده و طبعاً بعد از تشکیل حکومت اسلامی بوده ناظر به احکام اجتماعی و عبادی و سیاسی و تشکیل بیتالمال و نظام قضایی اسلام و مسائل مربوط به جنگ و صلح و نبرد با منافقان و امثال آن میباشد که اسلام با آن درگیر بوده است.
بدیهی است هیچیک از این مسائل به صورت یک رساله عملیه یا یک کتاب درسی و کلاسیک مطرح نشده، بلکه طبق نیازها، و مناسبتها، و ضرورتها، آیات نازل گشته است، مثلًا ملاحظه میکنیم که احکام مربوط به جهاد و دستورات جنگی و عهدنامهها و اسیران و غرامتهای جنگی و مانند آن به طور پراکنده در هر غزوه به مناسبت آن غزوه نازل شده، درست مانند نسخههای یک طبیب ماهر که هر روز به تناسب حال بیمار مینویسد تا او را به سلامت کامل برساند.
حال اگر آیات قرآن را که در هر سوره از سورهها نازل شده به ترتیب تفسیر کنیم نام آن «تفسیر ترتیبی» خواهد بود، و اگر آیات مربوط به یک «موضوع» را از تمام قرآن جمعآوری نموده در کنار هم بچینیم، و آن را فصلبندی نموده تفسیر کنیم نامش «تفسیر موضوعی» است.