علم الدرایه تطبیقی: بررسی تطبیقی اصطلاحات حدیثی شیعه و اهل سنت صفحه 241

اضطراب،به معنی اختلال و پریشانی در امری است و در اصطلاح محدّثان شیعه،روایتی که سند یا متن یا هر دو،گوناگون و دارای دوگانگی و اختلاف است و به شکلی که از وجوه متعدّد،روایت شده که برخی با برخی دیگر،سازگاری ندارد و قابل ترجیح برخی بر دیگری نیز نیست؛خواه راوی یا کتاب مأخذ،واحد باشد یا متعدّد،به شکلی که اصل روایت مشتبه شده و قابل تشخیص نیست و نوعی علّت و نقص در حدیث،شمرده شده است.

صفت اضطراب،در واقع،در صورتی است که سندها یا متن ها،از نظر مرتبه،یکسان باشند تا این که،اصل حدیث معلوم نگردد و بدین جهت از اصطلاحات مختص شمرده شده است.مامقانی هم می گوید:«انّما یتحقق الوصف بالاضطراب مع تساوی الروایتین المختلفتین فی الصحه وغیرها بحیث لم تترجّح بحیث لم تترجّح علی الأخری». (1)

بنابراین،اگر اختلاف و دوگانگی در حدیث،موجب اضطراب و اختلاف در متن و حکم نگردید،آن حدیث حجّت خواهد بود و از اقسام مختص به ضعیف شمرده نشده است؛همچنان که اگر در اختلاف بدوی در چند حدیث،برخی از متون حدیثی و یا سندها بر دیگری ترجیح دارد،مانند آن که راوی یکی از آنها،احفظ و أضبط باشد و یا یکی از متون،مؤید به احادیث دیگری است،حدیث مُرجّح،مقدّم و حجّت است و از مصادیق اضطراب شمرده نشده است.

اضطراب گاهی در سند حدیث است،مانند آن که راوی گاهی از پدرش و او از جدّش و گاهی بدون واسطه از جدش و گاهی نیز از غیر آن ها روایت می کند.